Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
24
HISTORYCZNEKORZENIEATEISTYCZNEJAPOLOGETYKIRELIGII
wymykasięrozumowiiniesposóbdostarczyćdlańadekwatnejdefinicji.
Rozumdobrzeradzisobiezpojęciamiiopisamifaktów,aleprzycharaktery-
styceduchaludzkiegoniestetyzawodzi.Zbrakujednakdobrejdefinicjinie
powinniśmywnosić,żetenosobliwyniepokój,którytlisięwnaszejduszy,jest
jedynieurojeniem.Brakdobregoszkicuteoriiniepozwalawnioskowaćobez-
wartościowościtakiejteorii.Constantnamawianasprzekornie:„Zdefiniujcie
uczucie,którewywołujewwasmyślenieośmierci,wiatrjęczącypośródruin
lubwśródgrobów”9.Oilejednaktrudnopodaćdefinicjęczucia,otylełatwo
rozpoznaćjegoobjawywświecie.Otóżobjawiasięononajdobitniejwówczas,
gdywzrokimyśliczłowiekakierująsiękuśmierci.
Cóżbardziejciemnego,bardziejzabobonnegoniżpodobnydozwierzęciadzikus,sma-
rującybłotemikrwiąswójbezkształtnyfetysz?Pójdźciewszakzanimnagrobyjego
zmarłych:posłuchajcie,jakwojownicyopłakująwodzów,matkautraconedziecko.
Rozpoznacietamcoś,coprzenikniewasząduszę,obudziuczucia,coożywiwasze
nadzieje.Zdawamsię,jakobyczuciereligijneunosiłosiętamwswejczystejpostaci10.
Wydawałobysię,żeConstantłączytuczuciereligijneznadziejamiescha-
tologicznymiitownichupatrujetego,czymwistociejestreligijnośćludzka.
Czytającjegoteksty,możnaniekiedyodnieśćwrażenie,żetakwłaśniejest,
żereligiajesttym,coprzezwyciężaśmierć,żeczuciereligijnejestpotrzebą
nadaniażyciusensueschatologicznego.Wnimwidzinajpełniejszerozwinię-
ciereligii.To,corobimydlasamychsiebie,jestpowodowaneegoizmem,to,
corobimydlazmarłych–religią.Grzebaniezwłoklubichpaleniemożewszak
wynikaćzpobudekżyciowych,bozwłoki,rozkładającsię,niosązagrożenie
sanitarne,więcnależysięichszybkopozbyć.Troskazaśozmarłego,oddanie
muszacunkuidbanieojegopamięćniemająwsobieniczegoizmu.Nicość,
którąniesiezasobąwidmośmierci,człowiekwypełniareligią.Związektenjest
dlaConstantanierozerwalny.Przyznajewręcz,że„gdybyczłowiektkwiłnatej
ziemiwiecznie,zacząłbytaksięzniąutożsamiać,żereligiazniknęłabyzjego
duszy”11.Troskaozmarłychjesttym,coodróżniaczłowiekaodresztyświata
ożywionego.MimożeConstanttodostrzega,dużowiększąwagęwydajesię
przykładaćdosensuaksjologicznego,któryreligianadajeistnieniuczłowieka;
dofaktu,żejestonazdolnadoformowanianaszychsumień.
ZdaniemConstantatowłaśniezasprawączuciajesteśmyistotamidwo-
istymi,zanurzonymiwdwóchświatach–przyrodniczymipozaprzyrodni-
czym.Czuciereligijnekierujewzrokczłowiekapozasprawydoczesne,ku
wartościomostatecznym.Wtensposóbupatrujeonwczuciureligijnympod-
stawywszelkichuczućwyższych,któremożliwesądlaczłowieka.Naprzykład
9Tamże,s.45.
10Tamże,s.46in.
11Tamże,s.200.
