Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
BenjaminConstant
27
Wlatach1814–1815Contantprzeżywakolejnyzawódmiłosny,reme-
diumzaśmająbyćkontaktyzBarbarąvonKrüdener(1764–1824)iilumi-
nizm.Rozpalawsobienanowożarliwośćreligijną,potrzebęwiary.Jakjednak
zauważaKruszyńska,matoraczejukoićcierpieniaConstantapokolejnym
zawodziemiłosnym,aniżeliprowadzićgodonowychodkryćfilozoficznych
wzakresieistotyreligii.Utrwalasięwnimjednakprzekonanie,żeegoizm
sprzymierzonyzrozumemjestźródłemnajwiększegozławświecie.Wnich
bowiemdostrzegaczystyinteresnieliczącysięzżadnymiwartościami.Temu
przeciwstawiareligijnośćczyraczejczuciereligijne,którejestwedługniego
źródłemmiłościipoświęcenia.
ConstantnigdyniebyłzdolnyuwierzyćwistnienieBogaosobowego,
mimotonieuważał,bybyłatodlareligijnościludzkiejkwestiakluczowa.Już
w1804rokupisał,że„uczuciereligijnedoskonalemożnapogodzićzwątpie-
niem,anawetbardziejzwątpieniemniżztakączyinnąreligią”
14
.Przyznawał
nawet,żeonsamjakąświaręposiada,aletrudnojąumiejscowićpośródreli-
giitradycyjnych.Niewątpliwiedoniektórychformreligijnychżywiłwiększy
szacunekiwiększeprzywiązanieniżdoinnych.Krytykowałnaprzykładreli-
gijnośćchińską,alezwielkąestymąodnosiłsiędochrześcijaństwa.
Zewszystkichform,jakiemożeprzybraćczuciereligijne,chrześcijaństwojestformą
najpełniejsząinajczystszązarazem.Takjaknauczałjegoboskiautor,uciszaonakażdą
boleśćduszy,szanujekażdązwolnościintelektu,uwalniającgoprzytymodniepoko-
jącegozwątpienia,ipocząwszyodpałacu,anakrytejsłomąchałupieskończywszy,
wswymskwapliwymorazbogatymwspółczuciukażdemudajetakiepocieszenie,
jakiegoonpotrzebuje15.
Wszczególnościzaśswojepochwałykierowałkuchrześcijaństwuprote-
stanckiemu,którewdużejmierzezdolnebyłodouwolnieniasięoddomina-
cjikleru.Constantuważałbowiem,żetowłaśnieklerjestodpowiedzialny
zaoddzielaniesięwdanejreligiiformyodczuciareligijnego,przekształcając
jąostateczniewkorporacjęfolgującąinteresomzawiadującychniąosób.
CzyConstantamożnawszakuznaćzachrześcijanina?Kwestiajestpro-
blematyczna.Swojejwłasnejreligijnościchybabytaknieokreślił,odrzucał
bowiemwiększośćdogmatówchrześcijańskich,jakistnienieBogaczyindywi-
dualnetrwanieduszypośmierci(choćwtejdrugiejkwestiiprzyznawał,żenie
jestzdolnycałkowicietegowykluczyć16).Wyprawionomujednaknarodowy
pogrzebwobrządkuprotestanckimitrudnosądzić,bymiałosiętoodbyć
wbrewjegowoli.Należyzatemprzypuszczać,żedokońcażyciażywiłprzy-
jaznystosunekdoprotestantyzmu.
14Tamże,s.206.
15B.Constant,Oreligii…,s.320in.
16Zob.B.Constant,Dzienniki…,s.309.
