Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
24
WOJCIECHBAŁUS,PIOTRKRASNY
pogańskie”30.Takżeblichtrbogactwaicukierkowaozdobnośćbarokowej
architekturysakralnejprowadziły,zdaniemTaine’a,dozatraceniaprzez
niąjejtradycyjnejtożsamości.Kościoły,wyglądająceraczejnapałaceniż
świątynie,flniegloryfikowałychrześcijaństwa,aleKościół[wznaczeniu
aktualnejziemskiejinstytucji]”,awwiernychwzbudzałyraczejpusty
zachwyt,niżskłaniałyichdopoznaniaprawdwiary31.
ZarzutyTaine’a,omówionewpoprzednimakapicie,mieściłysię
znakomiciewszerokimnurciekrytykisztukibarokowejsformułowanej
namarginesieoskarżeństawianychpotrydenckiejpobożnościwdobie
oświecenia,przypisującegoreligiiniemalwyłączniezadaniadydaktycz-
neiwychowawcze.Zasadniczymcelemtychatakówbyłaprzesadna
egzaltacjanabożeństw,uniemożliwiającawiernymwłaściwezrozumie-
niesensuliturgiieucharystycznejiwykładusłowaBożego.Oświeceni
reformatorzypatrzyliteżwrogonaparateatralneformypobożności
(procesje,nabożeństwaeucharystyczne),atakżenabogatąoprawękultu
Bożego,która,ichzdaniem,raczejodciągałamyśliwidzówodzgłębiania
naukiChrystusowej,niżpomagaławjejpełniejszymodczytaniu.Poja-
wiałysięwięclicznepróbyupraszczaniaformnabożeństwiwystroju
świątyń,podejmowanezarównonazleceniewładzkościelnych,jak
ipaństwowych32.
Dowybuchuotwartejflwojny”zdziedzictwembarokudoszłona
tereniemonarchiiHabsburgów,coniebyłozpewnościądziełemprzy-
padku.Wkrajachrządzonychprzeztędynastię,takjakwcałejEu-
ropieŚrodkowej,ideeoświeceniabyłyprzyjmowanetylkoprzezwą-
skieelity,aniedocierałydoszerokichrzeszspołeczeństwa.Rodziłoto
uoświeconychwładcówpokusęadministracyjnegowprowadzaniatych
idei,któreskutkowałownajlepszymrazieichpowierzchownymprzy-
swajaniem,aczęstowzmagałowręczwrogośćwobecniezrozumiałych
flnowinek”33.Józefińskiereformy,zmierzającedouproszczeniapotry-
denckiejliturgiiijejartystycznejoprawy,byłyprzyjmowanezwielką
niechęciąizpewnościąniezmieniałytradycyjnychpostawwiększości
wiernych.Wramachowychreformzabronionom.in.uroczystychproce-
sjiisobotnichpublicznychnabożeństwprzedokazałymifiguramiMatki
30Taine(przyp.22),s.63.
31Taine(przyp.21),s.281–282.
32J.Kracik,Ewangelicznieirozumnie.Oświeceniekatolickie,flZnak”,1992,
nr451,s.57–69;W.Bałus,ZwischenStilspracheundarchäologischerTreue:Zur
SymbolikdesKirchengebäudesim19.Jahrhundert,flMünchenerJahrbuchder
BildendenKunst”51,2000,s.230.
33J.Rak,V.Vlnas,DruhyživotbarokavČechách,w:SlávabarokniČechie.
Statiouměni,kultuřeaspolečnosti17.a18.stoleti,red.V.Vlnas,Praha2001,
s.13–15.
