Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
więcalbospróbowaćnarzucić(takzwykłymużytkownikom,jakiobudyscypli-
nom)nowedefinicjeobupojęć,awrazznimispójnąklasyfikacjęzjawiskbajko-
wychipogranicznych-albo(przysceptycyzmiewobecmożliwościpowodzenia
takiegodziałaniaorazonieśmieleniuogromemizróżnicowaniempolabadawcze-
go,którenależałobyprzeorganizować)pogodzićsięzniejednoznacznościątermi-
nów.Zdecydowałamsięprzyjąćtędrugąstrategię,posiłkującsięprototypowym
ujęciemgatunku.Terminbajka(jednoczłonowy)traktujęsensulargojakookre-
śleniedlarodzinygatunków,wskładktórejwchodząnajróżniejszebajki:ludowa,
zwierzęca,magiczna,ezopowa,nbajeczka”itd.,atakżebaśńliterackaczyliterackie
adaptacjewątkówfolklorystycznych2.Uważam,żetakiepodejściepozwalalepiej
ująćwspółczesną,niejednorodną,przepełnionąintertekstualnościąspecyfikęzja-
wiskaniżklarowneteoretyczneklasyfikacje.
Współcześniebaśniulegająprzeobrażeniujeszczegłębszemu,bonietylko
świadomemu,aleprzedewszystkimsłużącemureinterpretacji.Niektóreztych
transformacjiweszłydorepertuarubaśniowego(Shrek!),zmieniającbezpowrot-
niejegokształt,inne,choćwielokrotniepowtarzane,wciążpozostająalternatywą
wobeccentrum(silnebaśnioweprotagonistkiversusksiężniczkidisnejowskieEry
Złotej,SrebrnejiBrązowej).Baśńjestprzytymszalenieekstensywnaiekspan-
sywna:Kopciuszekztelewizorazachęcadozakupudetergentów,Ciastekwzbudza
poczuciewinywcukierni,Alicjaprzekonujedoniewiarywsystemopiekipsy-
chiatrycznej,niewinnejabłkoświecącenaobudowielaptopaniepokojącołatwo
zamienisięwto,którezgubiłoKrólewnęŚnieżkę,aJaśiMałgosiarozgromiąszajkę
czarownicnaekraniekinowym-niepozostajenicinnego,jakwrytmwschodniej
muzykioddaćsięwopiekęDżinowił3
Długowiecznośćbajkiodpoczątkurefleksjinadniąniebudziławątpliwości.
Pierwsibadaczepostrzegalijąjakozsekularyzowanymit,dopatrującsięwniej
śladówdawnychwierzeńiobrzędów.Współczesnestudianadbajkami,skupia-
jącesięnaposzukiwaniukorzeniposzczególnychwątków,dowodzą,żete,które
dasięwyśledzić,choćniesąażtakstarodawne,sięgajągłębokowprzeszłość-już
todoantyku,jużtołacińskiegośredniowiecza4.Tęzdumiewającątrwałośćbajka
zawdzięczaswejzmienności.Jakzauważylibadaczefolkloru-RomanJakobson
iPiotrBogatyriew-tradycyjnefabułyistniejąjedyniepotencjalnie,realizującsię
wkonkretnychwykonaniach.Tezaśkażdorazowouzależnionesąodopowiadacza,
2WięcejnatematrozstrzygnięćterminologicznychwpodrozdzialeMiędzybajkąabaśnią.
3Odwołujęsięm.in.dokampaniireklamowychCif,grykomputerowejAmericanMcGee’sAli-
ce(2000),skóreknalaptopyfirmyApple,piosenkiDżinLaoChezpłytyDzieciom(2015),filmu
HanseliGretel.Łowcyczarownic(2013).
4Zob.G.Anderson,FairyTalesintheAncientWorld.Londyn,NowyJork,Routledge2003,
s.3-15;J.Ziolkowski,FairyTalesfromBeforeFairyTales:TheMedievalLatinPastofWonderfulLies.
AnnArbor,UniversityofMichiganPress2007,s.4-6.
12
WydawnictwoNaukoweUAM–wszelkieprawazastrzeżone
