Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
3.StosunkimiędzypaństwemaKościołem(Kościołami)
19
świeckiepaństwowTurcji
43
iwXIXw.,okresowo,Francja).Dalejpaństwaświeckie
dzieląsięnaamoralne(amoralsecularstates)iopartenawartościach(value-based
secularstates).Przykładempierwszegotypumabyćbrytyjskiepaństwokolonialne
wIndiach,zainteresowanejedyniewładząizasobamiIndii,więcskłonnetolerować
wszystkiereligie.WięcejuwagipoświęcaBhargavaświeckimpaństwomopartymna
wartościach.Musząonespełniaćlicznewarunki,międzyinnymitakoczywiste,jak
brakdyskryminacjizewzględunareligięwdostępiedoświadczeńpaństwowych,
edukacjiczyprawwyborczych
44
.Sątopaństwaświeckiegłównegonurtu,określane
teżmianemświeckichliberalnychdemokracji-typwewnętrzniezróżnicowany,
skoroBhargavazaliczadońiUSA(dbająceprzedewszystkimowolnośćreligijną),
iFrancję(dbającąprzedewszystkimorównośćobywateli)45.
Jednaktypologiatabudziwątpliwości.Kryteriumistnienia(lubnieistnienia)
Kościołapaństwowegojestjasneibezspornyjestteokratycznymodelstosunków
międzypaństwemaKościołem,leczczterypodtypynupaństwowienia”:jednejreligii
lubjednegoKościoła,lubwieluKościołów,lubwielureligii-budząwątpliwości;
nateformalnieokreślonemodeleBhargavaznajdujetrudnedozweryfikowania
przykładyzodległejhistorii46.Jeszczegorzejjestzwyróżnionymitypamipaństw
świeckich.Bezspornyjestrównieżmodelantyreligijnegopaństwaświeckiego(choć
możnadyskutować,którepaństwaiwjakimokresiepowinnybyćdońzaliczone),
aleczypaństwaświeckiemożnapodzielićnaamoralneiopartenawartościach?
Najakiejpodstawie?Obowiązującegoprawa?Funkcjonującychinstytucji?Efektów
rządzenia?Azkoleiczykategoriapaństwświeckichgłównegonurtuniejestzbyt
pojemna?
NatakzarysowanymtleBhargavacharakteryzujesekularyzmIndii,który-jego
zdaniem-wyróżniasięnakorzyść,ponieważ:szanujewartościwieloreligijnego
iwielowyznaniowegospołeczeństwa,atakżepotrafiłączyćpotępieniedlaniektó-
rychaspektówreligii(dladyskryminacjiniedotykalnych)zaktywnymszacun-
kiemdlainnychjejaspektów;kierujesięzasadąkonsekwentnegodystansumiędzy
państwemareligiami,aleztegodystansunieczynifetyszaiodróżniapolityczny
charakterzaangażowaniareligijnegoodzaangażowaniawsprawypubliczne;nie
mateżnicprzeciwkokultywowaniutradycjireligijnychireligijnemuzakorzenieniu
43PrzynajmniejdoczasurządówRecepaTayyipaErdoğana(od2003r.premiera,aod2014r.
prezydentaTurcji).
44R.Bhargava,Politicalsecularism…,s.91.
45Tamże,s.92-93.
46Przykładamitypuzwielomapaństwowymi(established)religiamimająbyć:imperium(na
terenachobecnychIndii)rządzoneprzezAśokę(IIIw.p.n.e.)zdynastiiMaurjówitolerancyjny
cesarzAkbar(XVI/XVIIw.)zdynastiiWielkichMogołów-tamże,s.87.Niektórzyinterpretują
teprzypadkijakopaństwa,którewokresierządówtychkonkretnychwładcówbyłyświeckie,co
takżebywakwestionowane-patrz:Ch.Taylor,Foreword.Whatissecularism?,w:G.B.Levey,
T.Modood(red.),Secularism,Religion…,s.xxi.
