Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
StronyzKsięgiRozporządzeńBurmistrzaBrańska(ArchiwumPaństwowewBiałymstoku,ZespółZarządMiejskiwBrańsku,[1941]1946–1950,566/1,k.1–5)
SzczególnymprześladowaniomNiemcypoddaliodpoczątkużyciereligijne.Zakazaliwszelkichpraktyk,niszczyliprzedmioty
kultu164,poniżalipubliczniereligijnychŻydów165,obcinającimbrodyibijąc.Religijniwwiększościmieszkańcysztetlipodlaskich
silnieodczuwaliteszykany,zostaływięczapamiętanenalata.EsterKlejnotzCiechanowcawspomina,żepewnegodnia,gdy
modlonosięwdomu,„mieszkaniezostałootoczoneprzezpolicjantówzbronią.Wsadziliwszystkichmężczyzndociemnej
śmierdzącejpiwnicyitrzymaliichtamprzezwielegodzin.Ofiaryzostałypotemwyciągnięteiciężkopobite,takżezłamani
nacieleiduchu,ztrudemdoszlidoswoichdomów”166.ŻydomwBielskukazano„pozbieraćtałesy,święteksięgi,tefilin,ito
wszystkowłasnoręczniespalićwjednymmiejscu”167.WBiałowieżyNiemcyurządziliwsynagodze„wielkieognisko,wktórym
spalonoprzedmiotykultu(wtymTorę)iinneprzedmiotyzsynagogi”168.
Jednymzpierwszychpoleceńokupanta,któremusieliwykonaćŻydzi,byłozapłaceniekontrybucji.Niemcyustalaliich
wysokośćwdowolnysposób,żądanoichzresztąodŻydówwielokrotnie,np.wBielskuPodlaskimdwarazy169,awPrużanie
trzykrotnie170,częstopodgroźbądokonaniazbiorowegomordu171.Kolejnerozporządzeniadotyczyły(niewewszystkich
miejscowościach)rozdzieleniamieszkańmiędzyPolakówiŻydów—chodziłooograniczenieobszaruzamieszkanegoprzez
Żydówiprzygotowaniedoutworzeniagett.NaprzykładwBrańskuwydanorozporządzenie,które„mówiło,żeŻydziniemogą
mieszkaćpodjednymdachemzchrześcijanami.JeżeliwdomujestŻydichrześcijanin,chrześcijaninmożezostać,aleŻydmusi
sięwyprowadzić.Niechrześcijanin,awłaśnieŻydmusisięwyprowadzić.Dokądmasięwyprowadzić?DoŻydów.[…]Trzeba
byłowyprowadzićsięjaknajszybciej.Dokąd?—Toichnieinteresowało.Wokolicężydowską[…].Gojzostawałwmieszkaniu,
aŻydsięwynosił.Kiedytosięskończyło,wszyscyŻydzizgromadzenibylinajednymobszarzeiNiemiecniemusiałich
poszukiwać”172.
Wewszystkichgminachpowiatubielskiegoutworzonojudenraty,składającesięz12do24radców,czasem„dawnych
członkówkahału”173,aczasempowoływanychpodprzymusem174.Judenratypodlegałyadministracjicywilnej(orazpodległym
impionompolicji—żandarmeriiiSchupo)175,alewokresiewysiedleń,odlistopada1942r.,nadzórnadnimiprzejął
KdS176.Dotegoczasujudenratyteoretyczniekierowałyżyciemgminżydowskich,przedewszystkimjednakichzadaniem
było—jakwszędzie—wykonywanieniemieckichpoleceńirozporządzeń.„DostawalioniodNiemcówinstrukcje,któremusieli
przekazywaćludności.[…]WwewnętrznychsprawachNiemcyniemielinicdopowiedzenia.Słalitylkolist:toitomazostać
zrobione,wtakiitakisposób.Trzebabyłowprowadzićwżyciekażdeichrozporządzenie”177.„Widziałemichnieraz—wspomina
MeirPeker—zmarniałychibezradnych,jakgłowilisięnadkwestiamisumienia,moralnościinadtym,«jaktozrobić»,i«jak
możnategoniezrobić».TobylibardzodobrzyŻydzi.Sercemniebolałonawidokichnieszczęsnych,smutnychrozterek”178.
Działalnośćjudenratówniebyłaocenianakrytycznie,raczejokazywanozrozumieniedlaichniewdzięcznejroli.FajwelSzapiro
zBielskapisze,że„byliświęciażdoostatniegotchnienia.Bielskaradażydowskaofiarowałasięzakażdego
człowieka”179.PodobniepozytywniezapisałasięwpamięcidziałalnośćJudenratuwPrużanie:„DziałalnośćJudenratuogólnie
byłapozytywna.OniwykupywaliŻydów,którzybyliaresztowaniprzezNiemców.Kupowaliuokolicznychchłopówprodukty
irozdzielalijeŻydom,którzybylizamknięciwgetcie”180.Równocześniezpowoływaniemjudenratówtworzonotakżepolicję
żydowską,októrejopinianiebyłajużtakpozytywna.MeirPekerzBielskawspominał,żeNiemcy„powołaliżydowskąpolicję,
zpogardygodnymkomendantemzOrli.[…]Wiedzieli,żenaWajnsztajniemożnapolegać[…].Niemcywynajdowalinajgorsze
szumowinywokolicyiudzielaliimwładzynadnami.Byływśródnichprawdziweścierwa.[…]Najwyraźniejchcieliwtensposób
wykupićsięodśmierci,jednakniktspośródnichsięnieuratował”181.
NatereniepowiatuNiemcyutworzyli15gett;zbiorczeinformacjeonichznajdująsięwtabeli2.
Tabela2.LiczbaŻydów,gettaiczłonkowiejudenratówwpowieciebielskim
Miasto
Szacunkowa
Getto
Judenrat
LosŻydów
liczbaŻydów
Bielsk
5000182
pierwszegettowpowiecie,
SzlomoEpstein(przewodniczący),Ajzensztat,JakowGalant,
200Żydówpracujących6XI1942dogettabiałostockiego,
Podlaski
odlipca1941183
KalmanFrejdkies,ChaimAbramowicz,MendelBekerman,
pozostaliwrazzwsiedlonymi—doTreblinki2–15XI1942
Grajewer,JakowElberg,JakowSznajder,LipaSłochowski,
MoszeSztern
Boćki
Brańsk
Ciechanowiec
Drohiczyn
Grodzisk
Kamieniec
Litewski
Kleszczele
Mielnik
600–750
odmarca1942,odczerwca—
rabinSzlomoZimny
dwagetta
2XI1942—dogettawBielskuistamtąddoTreblinki.
Kilkunastu(?)rzemieślnikówpowracadoBociek(wgrudniu
1942wysłanidogettawBiałymstokuiwstyczniu1943
doAuschwitz)
2400
odkwietnia1942,dwagetta
AlterJamsin,MojszeTykoćkin
5i7XI1942—dogettawBielskuistamtąddoTreblinki
4000
odjesieni1941
EfraimWiener
około240Żydówzamordowanoprzylikwidacjiobozu
wPobikrach,pozostali—dostacjikolejowejwCzyżewie
istamtąddoTreblinki
1500
odkwietnia1942,dwagetta
ŁazarzReznik,AbrahamReznik,FiszelGruda
5XI1942—dogettawSiemiatyczachistamtąd
doTreblinki
40
odmaja1942,wszyscyŻydzi
najednejposesji
podkoniecpaździernika1942—dogetta
wSiemiatyczach,stamtądwlistopadziedoTreblinki
około5000
odstycznia1942
SzlomoMandelbrat
2500Żydówwsierpniu1941przesiedlonodoPrużany,
pozostali—2XI1942doWysokiegoLitewskiegoistamtąd
doTreblinki
750
półzamkniętegettoodmaja
1942184
BunimWeiner(Weiman?)
5XI1942—dogettawBielskuistamtąddoTreblinki
400
2XI1942—dogettawSiemiatyczachistamtąd
