Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
22
WilliamJames,Doświadczeniareligijne
waniureligii;saminiezdająsobiesprawyzespołecznychźródełswychmyśli
lubwzruszeńioglądającsięwstecznadomniemanepoczątkireligiiwła-
snejwidząpozasobąszeregjednostekpodobnieimmyślącychiczujących.
Innymisłowy-źródełswychmyśliiprzeżyćszukająniewnieświadomych
siebie,żywiołowychporuszeniachmas,leczwprzeżyciachjednostkowych
szereguświętychlubmyślicieli.Stądtakolbrzymieprzecenianiewdziejach
religiirolinzałożycieli”inproroków”
.
Zdwóchnajwiększychprądówreligijnych-buddyzmuichrystiani-
zmu-tenostatniwmiarępostępubadańhistorycznychujawniaupodsta-
wycorazwięcejznamionwielkiegoruchuspołecznego.Źródłabuddyzmu
dlazupełnegobrakujakichbądźdokumentówginąwtajemnicy;znamytę
religiędopierozokresówpełnegorozwojudoktryny,toznaczyzczasów,
gdyruchspołecznywydałjużswychwielkichmężówczywielkiegomęża,
wokółktóregomyślicielepóźniejsi-atakżelegendaludowa-corazwy-
łączniejogniskowalireligię.Dziejebuddyzmuprzeddomniemanymjego
założycielempozostanądlanaszapewnenazawszezakryte.Możemytylko
skrystalizowanąjużmyślbuddyjskąłączyćzmyśląbramańską,którarów-
nieżbyłajużpewnegorodzajuprzeżytkiempoprzedzającychjątarćidążeń
społecznych.
Wybitniespołecznycharakterruchówreformatorskichiherezjichrze-
ścijańskichniemożeulegaćżadnejwątpliwości.Gdybynp.Luterbyłżyłnie
wczasach,kiedyjednostkapozostawiaposobieśladydrobiazgowe,tomoże
stałbyonprzednaminiejakoczłowiekointeligencjiśredniejiśrednim
poczuciumoralnym,leczjakobohaterwielkiejlegendyspołeczno-kosmicz-
nej:siłyspołeczne,dziękiktórympowstająlegendy,oczyściłybytoimięze
wszystkichznamionprzeciętnościipodniosłybyjedogodnościuosobienia
czysymboluspołecznych,nadludzkich,nadjednostkowychdążeń,celów
isposobówwypowiadaniasię.Awówczas,byćmoże,jawiłbysięonwwi-
zjachróżnymnświętym”idziękibrakowidokumentówhistorycznychstałby
siępostaciąlegendarną-tj.taką,którazmieniającsięnieustannie,wyrażać
możedążeniaipotrzebyspołecznewbardzoróżnychczasachimiejscach.
Jamesjakopsychologniedość,żepomijaspołecznąstronęreligii,onjej
jakbyniedostrzega.Wynikatozresztązsamegocharakterudokumentów,
naktórychsięopiera.Znakomitawiększośćbadanychprzezniegondo-
świadczeń”toprzeżyciaczłonkówwspółczesnychlubprawiewspółcze-
snychsektchrześcijańskich.Otóżchrystianizmjużdawnowyszedłzokresu
wielkich,żywiołowychruchówreligijnych:naprawdęniemamyjużdzisiaj
aniruchówreformatorskich,aniherezji.Żywiołowośćspołecznawinną
