Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
Śladydzieł–ustalaniepodstawywydania
Najważniejszymzadaniemedytorarozpoczynającymproceswydawniczyjestustaleniepodstawywydania.
Znalezieniewersjiutworunajlepiejoddającejwolęautorawymagapoznaniabiografiidziełaiśladów
materialnych,jakiepozostawiłonaróżnychetapachpowstawania.W
MistrzuiMałgorzacie
Wolandmówi
doMistrza:„rękopisyniepłoną”.Tametaforapowinnatowarzyszyćwpracykażdemuedytorowi,który
niestrudzeniemusidążyćdozgromadzeniajaknajwiększejliczbydokumentówmogącychpomócwodtworzeniu
intencjiautora:rękopisów,maszynopisów,plikówkomputerowych,notateknamarginesachwydanychdzieł,
listów,zapisówwpamiętniku,wykładów,anawetnagrańautorecytacji.WprzypadkudziełXX-wiecznychźródła
takichinformacjimogąbyćzaskakujące,gdyżsąniminp.nagraniapolicjipolitycznej[34].
WjakisposóbustalićpodstawęwydaniadziełaliterackiegozXXwieku?Wzależnościodlosówkonkretnego
utworuzaźródłotekstumożnaprzyjąć:
–wybranąwersjętekstuniepublikowanego:rękopisu,maszynopisulubwydrukukomputerowegozapisu
wplikuedytoratekstu;
–konkretnewydanie,najczęściejostatnieskontrolowaneprzezautoralubpierwsze;
–pośredniąwersjętekstu,np.wydrukzkorektąautorską,którejwydawcawcałościlubczęścinie
uwzględnił[35].
Edytormusiskolacjonować(porównać)dostępnewersjetekstuiwybraćjednąznich,dokładnierozważając
wszystkiemożliwości.Podstawąpowinnobyćtoźródłotekstu,zaktórymprzemawianajwięcejargumentów.
Decydującajestwolaautora,alejejwłaściweodczytaniewymagakrytycznegopodejściadozgromadzonych
dokumentów,np.jeśliautorwliściedowydawcynapisał,żedanewydaniejestnajlepsze,toniemożnatego
przyjąćbezzastanowienia,gdyżautormógłpoprostuzachowaćsiękurtuazyjnie,asamowydanieroisię
odbłędów,któreautoropisałwliściedoinnejosobylubzaznaczyłnamarginesachegzemplarzaksiążki.
Przywyborzekonkretnejpodstawywydaniainnewersjetekstu,oilesąwiarygodne,mogąrozstrzygać
ewentualnewątpliwości.Jeżelinp.dysponujemymaszynopisemocenzurowanegotekstu,którypoza
interwencjamicenzuryzostałzaakceptowanyprzezautora,tojakopodstawępowinniśmyprzyjąćtekst
ocenzurowanyiuzupełnićocenzurowanemiejscatekstemzautorskiegomaszynopisu.Możejednakzdarzyćsię
równieżtak,żeinterwencjacenzurywymusiłaznacząceprzeredagowanietekstu,wktórymnp.mamy
doczynieniazmowąezopową,cobyłodokonanezazgodąautora.Wówczasmechaniczneuzupełnianie
ocenzurowanychmiejsczniszczyłobytekstautorski,któregocenzorstałsięwspółautorem.Wliteraturze
polskiejwystępująliczneprzypadkigryzcenzurączywręczpisaniadocenzora,chociażby
NowyŚwiatiokolice
TadeuszaKonwickiego[36].
Tekstautorski–tekstpochodzącyodautora,niezawszeodzwierciedlającyjegoostatecznąwolę.
Wartododatkowozaznaczyć,żeniepowinnosięwybieraćjakopodstawydanegoźródłatylkodlatego,żejest
ononp.czytelniejszeodinnego[37].Ważnymargumentemprzemawiającymzadanymźródłemmożebyć
jedynieudowodnienie,żelepiejniżinneprzekazujewolęautora.Jeślidysponujemyzarównomaszynopisem,jak
irękopisem,możnaprzypuszczać,żetomaszynopisjestpóźniejszy,alenieznaczyto,żewkażdymprzypadku
maszynopispowinienbyćpodstawątekstu,ponieważczęstozdarzasię,żeautorpracowałnarękopisie,
amaszynopisjestefektemprzepisywaniatekstu,nierzadkoprzezinnąosobę.Podczastegozabiegumogły
powstaćbłędy,którychautorniezauważył[38].
Opracowanietekstu
Tekstwybranejprzezedytorapodstawywydaniajestfundamentemustaleniabrzmieniatekstunajlepiej
oddającegowolęautora.Zwyklejednakniewystarczyprzedruktekstuzwybranejpodstawy.Następnymetapem
pracyedytorajestopracowanietekstu,którepoleganastarannymprzeczytaniuwybranejwersji.Jeżeliedytor
niemożezrozumiećjakiegośfragmentu,tonajprawdopodobniejnatrafiłnamiejsce,wktórewkradłsiębłąd.
Błąd–zniekształcenietekstunajczęściejniezgodnezzamierzeniemautora.
Błędydzielimynadwiezasadniczekategorie–błędyautorskie(popełnioneprzezautora)orazbłędytekstu
(powstałenaetapieprzepisywaniatekstu,składulubdruku).Wobrębieobukategoriimożnarozróżnićbłędy
językoweimerytoryczne.Należyjednakpamiętać,żebłędamitekstusąrównieżzapisy,któreniezawierają
błędówjęzykowychimerytorycznych,alesąniezgodnezintencjąautorską.
Edytorniepowinienzajmowaćsiępoprawianiemwiększościbłędówjęzykowych,należytodozadań
redaktora.Natomiastwspólniemusząustalić,którezrzekomychbłędówsązamierzoneprzezautora,aktóre
sązwykłymipomyłkami,wynikającymiznieuwagi,niewiedzyczypośpiechu.Zdarzasiętakże,żeautor
świadomietworzytautologie,pleonazmyczyneologizmy,anawetpopełniabłędywpisowni.Naogółjednak
pomyłkiortograficznesąrzeczywistymibłędamiiedytormożejesampoprawićwsposób„milczący”,tj.bez
opisywaniakażdejzmiany,alejednocześniewnocieedytorskiejmusipoinformowaćczytelnikaoprzyjęciutakiej
zasady.
Większychproblemównastręczająbłędymerytoryczne,któredzielimynarzeczoweilogiczne.Wpraktyce
