Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
2.Emocje,rozum,moralność
czysąddotyczącyprzyszłegodobra.Obawa(wtymbojaźń,lękitp.)tosąddoty-
czącydomniemanegoprzyszłegozła.Cierpienie(wtymzazdrość,zawiść,współ-
czucie,udrękaitp.)tosąddotyczącydomniemanegozłaobecnego.Przyjemność
tosąddotyczącydomniemanegodobraobecnego.Uznającnamiętnościzabłędy
rozumu,uważali,wprzeciwieństwiedoPlatonaczyArystotelesa,iżnależysię
ichcałkowiciepozbyć,osiągającstanbeznamiętności–apatii.Niemniejniektórzy
zestoikówprzyjmowaliistnienieuczućintelektualnych,któreuznawalizacenne
dlamędrca.PrzykładowoSenekapodkreślawagęczynnejżyczliwościwobecludzi,
doktórejzobowiązujenasnatura.Chwaliłagodność(clementia)wwymierzaniu
kary,alekrytykujelitośćjakooznakęsłabości
80
0
Możnawyróżnićdwastanowiskastoickiewzględempoznawczejnatury
emocji
81
.Pierwszestanowisko,przypisywaneZenonowi,uznajenamiętnościza
skutekbłędnychsądów.Przykładowożądzabogactwajestnastępstwemfałszywe-
gosąduprzypisującemubogactwuwartość,copowodujenierozumneporuszenie
duszybędącewspomnianąnamiętnością.Drugiestanowisko,związanezChry-
zypem,poleganautożsamieniunamiętnościzbłędnymisądami.Konsekwencją
przyjęciastanowiskawiążącegonamiętnościzsądamijestuznanie,iżponosimy
odpowiedzialnośćzarównozanaszenamiętności,jakiuleganienim.
Utożsamianienamiętnościzsądamispotkałosięzkrytykąjeszczewczasach
starożytnych.Plutarchuważał,iżuznanienamiętnościzasądyjestsprzecznezna-
szymdoświadczeniemwewnętrznegokonfliktupomiędzypowinnościąanamięt-
nościami,któryodczuwamyiktórysprawianamcierpienie.Gdybynamiętności
byłysądami,tozdaniemPlutarchaniebyłobytegokonfliktuidoświadczalibyśmy
procesuwewnętrznegoprzekonywania.Uważał,iżabsurdemjestprzyjmować,
iżto,coprzekonywa,jesttymsamym,cojestlubniejestposłuszne.Jakpisał:
U[N]iektórzytwierdzą,żenamiętnośćniejestniczymróżnymodrozumu
iżemiędzytymdwojgiemniemasporuiwaśni,tylkożejedenitensam
rozumzwracasięwdwiestrony,czegoniezauważamywskuteknagłości
iszybkościzmiany(ł).Żeipożądanie,igniew,ilęk,iwszystkiepodobne
uczuciatosąprzewrotnemniemaniaisądy.(ł)Jednakżetakietwierdzenia
sąsprzecznezoczywistościąnaszychspostrzeżeń.Niktprzecieżniezauwa-
żawsobiezmianypożądaniawosąd,aniosąduzpowrotemwpożądanie;
niktnieprzestajekochać,kiedymyśli,żetrzebaposkromićmiłośćiwalczyć
znią,anastępnienieporzucamyśleniaisądzenia,kiedyustępuje,osłabiony
80
Seneka,Ogniewie…,s.69–128;Seneka,Ołagodności(Declementia)[w:]Myśli,przeł.S.Sta-
bryła,Kraków1987,s.337–366.
81
G.Reale,Historiafilozofiistarożytnej,t.IIIł,s.429.MarthaNussbaumrozróżniadwapodej-
ściastoickie:kognitywne,któreprzypisujeChryzypowi(uznającSenekęiEpiktetazakontynuatorów
tejmyśli)oraznonkognitywne,któreprzypisujePosejdoniosowi(M.C.Nussbaum,Poetryandthepas-
sions:twostoicviews[w:]PassionsandPerceptions.StudiesinHellenisticPhilosophyofMind.Proceedings
oftheFifthSymposiumHellenisticum,red.J.Brunschwig,M.C.Nussbaum,Cambridge1993,s.97–149).
39
