Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
16
FENOMENOLOGIAWARTOŚCI
żadnychwrodzonychzasadmoralnych,dlategoteżmoralnośćmożesięopierać
tylkonaprawie,któredajesiępoznaćnasposóbniezmiennyiniepodważalny,
iktórejestpowszechnieważneiobowiązujące
2.
Zanotujmyzatemjużtujakżeistotnyzewzględunadalszeanalizy,doty-
czącefenomenologicznegodoświadczeniawartości,moment:naturalnasankcja
moralna,awięcpierwszazasadawartościetycznej,istniejeimacharakterko-
nieczny.Niemająnatomiastcharakterukoniecznegotakie„zasady”działań,jak
potrzeba,przyzwyczajenie,nadziejalubobawa.Tezjawiskasąnaturalnejedy-
niewsensiewrodzoności,alebrakimwewnętrznej„słuszności”,przezconie
sąwstaniesankcjonowaćmoralności.Plasująsięwporządkuzmysłowychpo-
pędówiprzynależądosfery,którąstarożytniokreślaliterminemdoksis.Pozo-
stajączymśzgruntuzmiennymiwymagającymregulacji,apozostawionesame
sobiestająsięłatwozarzewiemniskichmoralniezjawisk.Równieżnakazyspo-
łeczne(wtymprawne),wychowanieczynakazyboskieniesankcjonująwspo-
sóbważnypraktycznychdziałań,gdyżnieustanawiajążadnejpowinnościdla
sumień.Jakoczystozewnętrzneizmiennesamedomagająsięusankcjonowania,
któregonieznajdująwsobie,leczzawszeitylkonazewnątrz.Wychowanieto
tylkoutrwaloneskojarzeniezewnętrznegonakazuzokreślonymsposobemza-
chowania;nakazzaś,jakofunkcjajakiejśpotężniejszejwoli(władzapubliczna,
społeczność,Bóg),musipytaćsięoswojąrację,którejnieznajdujenigdzie
indziej,jaktylkowinnymnakazie(winnejwoli),itakadinfinitum.Aniwięc
popędyuczuciowe,anipotrzeba,obawa,nadzieja,wychowanieczynakaznie
odznaczająsięmomentem„ważności”inieobwiązująpowszechniejakopo-
znawalna,niezmiennainaturalnasankcja
3.
Naturalnasankcjamoralnamożebyć–mówiBrentano–pojętatylkona
wzórzasadlogiki,któreodznaczająsięnaturalnąipowszechnąważnością,ire-
gulująrozumowania,czyniącjepewnymiiwolnymiodbłędu.Istotąmoralnej
sankcjinaturalnejjesttosamo,coiregułlogicznych:wewnętrznasłuszność.
PoznawalnośćzatemprawanaturalnegooznaczauBrentanapoznawalnośćte-
gożwaloru„wewnętrznejsłuszności”.Dlategopodstawowepytanieouzasad-
nieniemoralnościiwartościmoralnej(dobra)stajesiępytaniemoracjęsłusz-
nościpierwszej,naturalnejsankcjiitymsamymnajważniejszympytaniemety-
2
F.Brentano,Oźródlepoznaniamoralnego,tłum.Cz.Porębski,Warszawa1989,s.7–9.
3
Ibid.,s.11–13.
