Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
FreudwobecprojektuCzarnegoOświecenia
mieszczańskiej–Machiavelli,Hobbes,Mandeville–którzyprzyświad-
czaliegoizmowijaźni,tymsamymuznawalispołeczeństwojakozasa-
dędestrukcyjnąizaprzeczaliharmonii,zanimjeszczetaostatniazo-
stałaprzezpisarzyjasnych,klasyków,wyniesionadorangioficjalnej
doktryny.(...)Mrocznipisarzeświatamieszczańskiegoniepróbowali
–jakjegoapologeci–odwracaćkonsekwencjioświeceniaprzezhar-
monistycznedoktryny.Nieudawali,żeformalistycznyrozumpozo-
stajewściślejszymzwiązkuzmoralnościąniżzniemoralnością”10.
JürgenHabermas,wniemniejznanejksiążcezatytułowanejFilozo-
ficznydyskursnowoczesności,dokonałnastępującegopastiszucytowa-
negofragmentu:uNaHorkheimerze,mocnozajętymSchopenhauerem,
zawszerobiliwrażeniemrocznipisarzemieszczańscy,tacyjakMa-
chiavelli,Hobbes,Mandeville.Aleionimyślelijeszczekonstruktyw-
nie,zichdysharmoniiwiodłyjeszczedrogidoMarksowskiejteorii
społeczeństwa.Czarnipisarzemieszczańscy,przedewszystkimmarkiz
deSadeiNietzsche,zerwalitęłączność.DonichnawiązująHorkheimer
iAdornowDialektyceoświecenia,najczarniejszejswojejksiążce,aby
pojęciowoobjaśnić,jakoświecenieulegaautodestrukcji”11.
Jakdobrzewiemy,ulubionymobiektemmnogichstudiówpodej-
mowanychpodszyldemdialektykioświecenia,byłoukazywanie,jak
poczynającodXVIIIstuleciakolejnewcieleniaracjonalnościwyrywają
splątanekorzenieeuropejskiegospołeczeństwazglinychrześcijańskiej
religiiitradycjiorazzachęcajądoniefrasobliwycheksperymentów
zprzekształceniemspołeczeństwazgodniezprostymiideamiracjonal-
negoładu.StądpomysłymówienianatematTotalitarnegoOświece-
nia,RepresyjnegoOświecenia,PodstępnegoOświecenia,Wykorzenia-
jącegoOświecenia,wreszcie–CzarnegoOświecenia.
NaszaczystoracjonalistycznawizjaOświeceniajestjednakwizją
zubożonąijednowymiarową.JacobTalmonprzekonywującodowo-
dzi,żenajbardziejznamiennymrysemeuropejskiejmyśliwXVIII
iXIXwiekuniebyłwcaleracjonalizm,którymógłprowadzićspołe-
czeństwowliberalnymkierunku,leczraczejnowareligijnagorączka
imesjanistycznenadzieje,którestanowiłynatchnieniedlanowoczes-
nychideipolitycznych.Wgorączcerewolucyjnegouniesieniarozum
przestałbyćwyłączniekalkulacyjnyiczystoinstrumentalny,azasada
11
10T.Adorno,M.Horkheimer,DialektykaOświecenia,przeł.M.Łukasiewicz,
WydawnictwoInstytutuFilozofiiiSocjologiiPAN,Warszawa1994,s.107,136.
11J.Habermas,Filozoficznydyskursnowoczesności,przeł.M.Łukasiewicz,Uni-
versitas,Kraków2000,s.127.
