Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
innychdziedzintymchociażby,żeminionezdarzenia,którychsamautorniebył
uczestnikiem,sązeswejnaturyniepoznawalne,azatemichrekonstrukcjawintere-
sującymmnieokresie–zanimrozwinęłasięarcheologiaczyinnedyscyplinybadające
kulturęmaterialną–musiałaopieraćsięnatym,cozostałoutrwalonewpiśmie.
1.1.GłówneetapyrozwojumyślihistorycznejodstarożytnościdowiekuXVI
centralnymzagadnieniemhistoriijestczas,ściślej–sposobydostrzeganiaiujmo-
waniarelacjimiędzyprzeszłościąiteraźniejszością,konkretnymwydarzeniemimo-
mentemjegoopowiadania,jakrównieżcałościowegobieguwypadków2.podstawą
refleksjihistorycznejbyłouświadomieniesobieciągłościiprzemijaniaczasu.Wyrażała
sięonaścisłymzwiązkiemtego,coobecne,ztym,cominione3.
Whistoriozofiieuropejskiejwyróżniasiędwazasadniczemodeledziejów,które
ulegałyróżnorakiminterpretacjomiprzekształceniom,wzależnościodczynników
naturyfilozoficznej,teologicznej,społecznej,geograficznejetc.mowaokoncepcji
cyklicznościiwektorowości(linearności)czasu.Każdejznichmożnaprzyporządko-
waćdodatkowecechy,stanowiąceocharakterzebieguzdarzeń,jaknp.ciągłość–epi-
zodyczność,progresywność(kumulacyjność)–degeneracyjność(katastroficzność),
konieczność–przypadkowość,jednorazowość–powtarzalność,całościowość–mo-
mentowośćitd.4
obamodeletooczywiściepewneujęciaogólne,którewliteraturzezyskiwałyróż-
norodnekonkretyzacje.
Donajbardziejpopularnychzaliczyćmożnate,którewsposóbmetaforycznyuka-
zywałynastępstwoepok.JednązpierwszychtakichwizjidziejówprzedstawiłHezjod
wznanympassusiePracidni,wyliczającpięćnpokoleń”ludzkościwporządkude-
generacyjnym5.JegokoncepcjęniecozmodyfikowałowidiuszwPrzemianach,który
wyróżniłczterywiekiludzkości(złoty,srebrny,spiżowyiżelazny),oddzielającjeod
współczesnościpotopem6.
Starożytnośćgreckawykształciłaponadtoteoriękołowrotu,wmyślktórejwszyst-
ko,codziejesięobecnie,miałokiedyśmiejsce,awzwiązkuztymnicnowegowyda-
rzyćsięjużniemoże.Tękoncepcjępropagowalizarównostoicy,jakipitagorejczycy7.
2Zob.m.Bloch,Pochwałahistorii,czyliozawodziehistoryka,przeł.W.Jedlicka,przejrzałiprzedmową
opatrzyłW.Kula,przekładuzupełnił,zredagowałiwprowadzeniempoprzedziłH.Łaszkiewicz,Kęty
2009,s.50.
3a.F
.Grabski,Dziejehistoriografii,wprowadzenieR.Stobiecki,poznań2006,s.1.
4Zob.c.Bartnik,Historia,[hasłow:]Encyklopediakatolicka,t.6,red.J.Walkusziin.,Lublin1993,szp.940–941;
c.Bartnik,HistorialudzkaiChrystus.Szkicezchrześcijańskiejwizjidziejów,Katowice1987,s.5–17.
5Zob.Hezjod,Narodzinybogów(Teogonia).Praceidni,Tarcza,przeł.ioprac.J.Łanowski,Warszawa
1999,s.9–10:w.109–181.
6Zob.owidiusz,Przemiany(Metamorfozy),przeł.B.Kiciński,Kraków2002,s.7–9:I89–150.
7Zob.Z.Zawirski,Wiecznepowrotyświatów.Badaniehistoryczno-krytycznenaddoktrynąwiecznegopowro-
tu,nKwartalnikFilozoficzny”1927.
~22~
