Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
osierociałe”kładąceOjczyznę-Matkędogrobuprzybiciupogrze-
bowychdzwonówipłonącychosiedli.Jakopierwszazaczęłazawo-
dzićLitwaznajdującasięwdramatycznejsytuacjiwojnypółnoc-
nej:jejpolależałyodłogiem,wrozległychwłościach„wilcywyją,
awedworachszlacheckąkrwiąsiękrucymyją”.Poniejnarzeka-
łyRuś,Wołyń,PodlasieiMazowsze,awkońcubiegłewżalach
Podole:takkrzyknie,żeaż„zadrżącarogrodzkiewałyikarpa-
towedadząodgłosskały”.WsatyrycznymlamencieGwałtPol-
ski...skrzywdzonaOjczyznaoskarżałaswychgwałcicieli:hardych
Sapiehów,królaAugustaiSasów,Kozaków,Kałmuków,Moskali
iSzwedów.
Lamentyrównoważonopobudkamipisanymiwierszemipro-
zą(ichnazwysynonimiczne:ekscytarz,turcyka,epinikion,hej-
nał),powstającymiwokolicznościachzagrożeniawspólnegodo-
bra,wceluratowanialubodzyskaniautraconychwartości.Wzy-
wałydoobronykrajuiprowincjikresowych,dodziałańbojowych,
budzącze„snuzłotego”,miałycharakterpatriotycznychapeli
kierowanychdoszlachtypolsko-litewsko-ruskiejiwszystkichsta-
nów.Wwiększościtopobudkiwojenne:antytureckie,antymo-
skiewskieiantykozackie,choćniebrakowałoupomnieńdopopra-
wyobyczajów.Tworzonojekupomszczeniukrwibratniej,napo-
parciewojnymoskiewskiejizniesienieTatarówperekopskich,do
walkizTurkami.Kompozycyjnyschematpobudkizawierałzwy-
kleczęśćwstępną(patetycznąapostrofędoadresatów,dedykację,
określeniecelów),pobudkową(wezwaniedoczynu,analizęaktual-
nejsytuacjiposzerzonąoprzykładyzhistoriiPolskiistarożytnej,
cytatyzBiblii)izakończenie(przypomnienierycerskiegoetosu
sarmackiego,dzielnychprzodkówigłośnychzwycięstw).Ekscy-
tarzepróbowaływskazywaćdrogirozwiązaniatrudnychproble-
mówpaństwowych.Nazwy„pobudka”użyłbodajżejakopierwszy
M.Stryjkowski,zwracającuwagęnaniebezpieczeństwagrożące
RzeczypospolitejzestronyMoskaliiTurków15.
15Por.np.M.Stryjkowski,PobudkainapominanieOjczyznydoswychsynów
kupomszczeniukrzywdyswychgranic(1574);J.Kochanowski,Pieśńospu-
stoszeniuPodola(1575);P.Skarga,Pobudkiczasuwojny(1597);S.F.Klono-
wic,Pożar...;W.Rakowski,PobudkasławnejKoronyPolskiejdosynówswych
miłych,abysięniewinnejkrwiebraterskiejnadnarodemmoskiewskimze-
mścili,czasowiteraźniejszemusłużąca(ok.1607),Pobudkazacnymsynom
KoronyPolskiejdosłużbywojennejnaekspedycyjąprzeciwkonieprzyjaciołom
koronnym(1620);A.Rożniatowski,Pobudkanapoparciewojnymoskiewskiej,
NajjaśniejszemuKrólowipotężnejRzeczypospolitejimężnemurycerstwupol-
42
