Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
okolicznościamiocharakterzezewnętrznojęzykowymorazskomplikowanymcharak-
teremsamegozjawiskaitrudnościami,jakienapotykakażdybadaczpodejmujący
próbęjegozdefiniowania.
Wpływtradycjilingwistycznejprzejawiasiętuwdającejsięłatwozauważyć
tendencjidodostosowywaniaopisugramatycznegodoswoistegoidealnegowzorca,
jakimdlawszystkichfilologiieuropejskich,awięctakżeisłowiańskich,była
przezdługiokresgramatykałacińska.Ukształtowanypodjejwpływemkanon
interpretacyjnyprzetrwałdodniadzisiejszegowgramatyceszkolnejitymwłaśnie
możnawyjaśnićfaktutrzymanianiepodważalnegowpowszechnejświadomości
gramatycznejzasobupolskichzaimkówosobowychwpostacija,ty,on(ona,
ono),my,wy,oni(one).Aprzecieżzbiórtenwyglądacałkiemjakprzekład
łacińskichzaimkówego,tu,nos,vossporządzonydlazilustrowaniakategorii
pronomenpersonale.Dosprawytejwypadnienamjeszczewrócićwrozdziale
poświęconymzaimkom.Wpodobnysposób,jaksięwydaje,przyjętoteżkanoniczny
paradygmatformosobowychczasownikawpostacijapiszę,typiszesz,onpisze,
mypiszemy,wypiszecie,onipiszączyteżwspomnianegojużrozkaźnika,uwzglę-
dniającydladrugiejitrzeciejosobyjedynieformypoufałe(por.Tokarski1974;185).
Jeślichodzioniesprzyjająceokolicznościpozajęzykowe,któreprzezdługiokres
podrugiejwojnieświatowejzniechęcałyjęzykoznawcówdopodejmowaniatej
problematykiwogóle,tozaważyłatunigdychybanieogłoszonapubliczniewpostaci
jakiegośdekretuczyzarządzenia,alepraktykowanawsposóbjawny,polityka
językowa,szczególnienasilonawlatachczterdziestychipięćdziesiątychXXw.,która
zmierzaładowyeliminowaniaformpan,pani,państwozużyciawprasie,administracji
czywewszelkichsytuacjachocharakterzebardziejoficjalnym.Postulatcałkowitego
ichusunięciazjęzykapolskiegonigdyniezostałjednakzrealizowany,chociaż
oistnieniutakichzamiarówświadczyćmogądialogiutworówliterackichifilmów
sporządzonychzwykorzystaniemreceptysocrealistycznej.Zgodniezniązalecanedo
szerokiegoupowszechnieniagrzecznezaimkiosobowedrugiejosobyliczbypojedyn-
czejmiałyobejmowaćjedynieformywy,towarzysziobywatel,awięcnp.wy
czytacie,towarzyszczytaczyobywatelczyta.
Przyczyniłosiędotegozpewnościązacietrzewienieideologicznewyznawców
marksizmuwczasachstalinowskich,rozciągających„frontwalki”nawszystkie
dziedzinyżyciaspołecznego,alesamozwalczanieformypanopartebyłonabardzo
charakterystycznymdlaświadomościpotocznejmonosemantyzmiewrozumieniu
znakówjęzyka.Przeciwnikiemwwalceideologicznejbyłpan,czyli–zgodnie
zówczesnąrewolucyjnąeksplikacjąsemantyczną–‘właścicielziemski,posiadacz,
bogacz,obszarnik’,podczasgdyznaczeniezaimkahonoryfikatywnegopowszechnie
używanegowkontaktachtowarzyskichnieobejmowałotychnagannychideowo
treści,gdyżzaimekpanoznaczałpoprostudorosłegoodbiorcępłcimęskiej,zktórym
nadawcyniełączyżadnapoufałośćczyzażyłość.Jakoznakjęzykowywyrazpanbył
oczywiściewieloznaczny,copoświadczająparyantonimicznetypupan–chłop,pan
–służący,pan–poddany,pan–cham,aletakiekonotacjesemantycznedotyczyć
mogłyjedynierzeczownikapan,gdyżjakozaimekformapanbyłaużywanaod
11
