Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
HYdrologiaPolski-uwarunkowaniaiProblemY
Towłaśnieczłowiekwpłynąłnajbardziejnazużycie
dużejczęścizasobówwódsłodkichorazogromne
przemianystosunkówhydrograficznychiprocesów
związanychzobiegiemwodynalądach.Szacujesię
dziś,żeok.20%ludnościświataniemadostępu
doczystejwody,aprawiepołowaludnościZieminie
jestpodłączonadokanalizacji.Mimotołącznapro-
dukcjaściekównanaszejplaneciewynosirocznie
ok.450km3.Totak,jakbyprzeznasząplanetępły-
nęłarzekazanieczyszczeńoprzepływietylkonieco
mniejszymodprzepływuMissisipi(odpływroczny
ok.490km3).Każdeużyciespłuczkiustępowejpowo-
dujezanieczyszczenieponad10litrówwodyzdatnej
dopicia.Obliczonorównież,że1/3zgonówi4/5cho-
róbdotykającychludzimieszkającychwkrajachroz-
wijającychsięmazwiązekzbrakiemlubskażeniem
wody.Jednocześnie,gdybywszyscyludzienaZiemi
zużywalitylewodyileKanadyjczycy,toabyzaspo-
koićpotrzebywodne8miliardówludziprowadzących
Dkanadyjskistylżycia”,potrzebnebyłybyczterytakie
błękitneplanety,jaknasza.Wartoodczasudocza-
suuświadomićsobie,żewszyscyżyjemywdolerzeki
imusimypobieraćwodęzużytąprzezinnychiodpro-
wadzaćścieki,którezkoleibędziemusiałużytkować
naszsąsiad.Korzystajączwody,musimyteżwie-
dzieć,iżniejestonanasząwłasnością,leczbierzemy
jąwyłączniewleasing.Zaciągamywięcwśrodowisku,
aczęstoiusąsiadówpożyczkę,którąnależyspłacić,
wstosownejformie,czasieimiejscu(Kundzewicz
2000).Umorzeniategodługuumowanieprzewiduje.
NapoczątkulatpięćdziesiątychXXwiekurozpo-
cząłsięnaświeciegwałtownywzrostzużyciawody.
Przyczynąbyłoczywiścieszybkirozwójsiłpro-
dukcyjnychwewszystkichdziedzinachgospodarki
światowej,będącyrezultatemrewolucjinaukowej
itechnicznej.Wporównaniuzpoprzednimidzie-
sięcioleciamimiędzy1951i1960rokiemrocznezu-
życiewodynaZiemiwzrosłoażczterokrotnie.Stało
siętakwwynikuekspansjirolnictwa,ogromnego
przyrostupowierzchninawadnianych,zwiększenia
uprzemysłowienia,atakżewykorzystywaniawody
doprodukcjiciepłaienergiiorazprzyspieszeniabu-
dowysztucznychzbiornikówwodnychnawszystkich
kontynentach.Prawie2/3pobieranychdziśwódpo-
wierzchniowychwykorzystujerolnictwo.Szacujesię,
iżobecniewskaliglobalnejgruntynawadnianezaj-
mująponad2,5mlnkm2(obszarrównypowierzchni
dorzeczajednejznajwiększychrzekświata–Obu)
iprodukująponad1/3żywnościświata.Wniektó-
rychkrajachirygacjipodlegaponad50%terenów
użytkowanychrolniczo(Egipt,Izrael–100%,Paki-
stan–80%,Holandia–60%),audziałterenówna-
wadnianychwprodukcjirolnejdochodzido70%,
np.wkrajachBliskiegoWschodu.Wedługprognoz
FAO(FoodandAgricultureOrganizationoftheUni-
tedNations;OrganizacjaNarodówZjednoczonych
dosprawWyżywieniaiRolnictwa)ok.50%plano-
wanegownajbliższychlatachwzrostuplonówbędzie
efektemrozwojusystemównawadniających.
Wciąguostatniegopółwieczawobrębiecykluhy-
drologicznegozaszłowielezmianwywołanychprzez
człowieka(Kundzewicz,Kowalczak2008).Dotyczy-
łyonezarównowódrzecznych,jakipodziemnych,
awaspekciemerytorycznymwiązałysięzprzemiana-
miichjakości,zmianązasobóworazkształtowaniem
nowejstrukturybilansuwodnego.Tylkonaobszarach
byłegoZwiązkuRadzieckiegowlatachsiedemdziesią-
tychXXwiekupowierzchniaterenównawadnianych
wzrastałaook.6tys.km2rocznie,czylioobszarbliski
połowiewszystkichtorfowiskwPolsce(12tys.km2).
Równocześnieodwodnionoiprzekształconowgrunty
ornekilkasettysięcyhektarówbagienipodmokłości
Białorusi.Wwynikutegotypudziałańwielecha-
rakterystykzasobówwodnych,wtymichdynamika,
rozkładprzestrzennyijakość,niezależąjużtylko
odnaturalnychwarunkówizmianklimatycznych,ale
wistotnejczęściwynikajązdziałalnościgospodarczej
człowieka.WwieluregionachZiemizasobywodnesą
sukcesywniewyczerpywaneizanieczyszczane.Po-
wstrzymanietychzjawiskjestnadalbardzotrudne,
gdyżprzystalerosnącymzapotrzebowaniunawodę
wszelkieprawneiekonomiczneograniczeniajejpo-
borustająsięczynnikamiwstrzymującymirozwój
gospodarczy.Możnawtymmiejscusparafrazować
opinięW.J.Burroughs’a(1998),żenabrakwodypoli-
tycyreagujądopierowtedy,gdyfakttenwpływanacenę
ziemniakówichlebanarynkulokalnym.
WkońculatsiedemdziesiątychXXwiekupojawi-
łysiępierwszesygnałyostrzegawczeipierwszeich
pozytywneefektypraktyczne.Przerwanolubogra-
niczonowtedypracenadwiększościązaplanowanych
wcześniejgigantycznychprojektówhydrotechnicz-
nychnaświecie.Zadecydowałyotymnietylkoprote-
styobrońcówśrodowiskairachunekekonomiczny,ale
równieżpostawahydrologów,meteorologów,anawet
hydrotechników.Bylionizgodnicodotego,żeol-
brzymieprojektyhydrotechniczneniosązsobąrów-
nieolbrzymieryzykozwiązaneztrudnymidopro-
gnozowaniakonsekwencjamizmianwśrodowisku.
Wewspółczesnymświeciecorazwiększegoznaczenia
zaczęłynabieraćnieaspektyinżyniersko-techniczne,
leczekologiczneispołeczne.
TakżewPolscewciąguostatniegopółwieczaza-
sobywodneiskalaichwykorzystaniazmieniałysię
wbardzoszerokimzakresie.Pookresieogromnego
wzrostuzapotrzebowaniaizużyciawody,związane-
gonietylkozuprzemysławianiemkraju,rozwojem
rolnictwa,urbanizacją,aletakżezdośćrozrzutnym
gospodarowaniemjejzasobamiiwielomanietrafio-
nymiinwestycjamihydrotechnicznymi(lata1950–
–1980),nastąpiłwyraźnyregreswynikającynajpierw
zkryzysuspołecznegoigospodarczego,apotem
3
