Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
Wprowadzene
27
wianofilstwaiokcydentalizmu.Jednocześniebyłtookreswkulturze,kiedyobydwa
nurtyszukałysposobówsamookreślenia,badałykorzeniewłasnejkulturyimożliwości
rozwoju.Trudnoprzecenićjegodoniosłośćwrosyjskiejkulturze:zostaływówczas
zdefiniowanedwaujęciaantropologiczne–systemocentryczneorazpersonocentryczne
–atakżenakreślonoodpowiadająceimdwamodelerzeczywistości.Systemocentrycz-
neujęciesłowianofilównakazywałowidziećczłowiekajakoczłonkawielkiejsłowiań-
skiejrodziny,któregolosemrządząodwieczneprawawspólnoty.Okcydentaliściwy-
pracowaliideałautonomicznejosobowości–człowieka,którykierującsięrozumem,
tworzywłasnylos.
Antropologicznakoncepcjasłowianofilównakazywałapowrótdoutrwalonychtra-
dycjąwzorców,podczasgdyokcydentaliścipostrzegaliistotęludzkąjakowędrowca,
nakazywaliodejścieodtego,coznaneiposzukiwaniewłasnejdrogi.Natymetapie
zaznaczyłysięwyraźniedwaantagonistycznepierwiastki,zdefiniowaneprzezAlek-
siejaChomiakowa:duchznamionującyreintegracjępoprzezwiaręorazrozumutożsa-
mianyzanalizą,zwątpieniem.Ideałautonomicznejosobowościnagrunciekultury
rosyjskiejukształtowałsięwlatachczterdziestychdziewiętnastegowiekupodwpły-
wemfilozofiiHegla.Wświetlestworzonychwówczaskoncepcjiniezależnajednostka
wchodziwzależnośćzinnyminapodstawieumowyspołecznej,regulacjeprawne
tworząwięźzewnętrzną.Zgodniezteorią,żeźródłempostępusągenialnejednostki,
uwolnieniepojedynczegoczłowiekaoduwarunkowańtradycyjnychipodporządkowa-
niegoumowie,wktórejtworzeniumaudział,stwarzaszansęrozwojudlacałegospo-
łeczeństwa.Świadomośćjednostkowabyłazdobycząinteligencjioproweniencjiokcy-
dentalistycznej.PierwiastekindywidualistycznyzostałzaczerpniętyzkulturyZachodu,
stanowiącejwyzwaniedlasystemocentrycznegomodeluspołecznego.Toczącasię
wlatachczterdziestychwalkaideowamiędzysłowianofilamiaokcydentalistamiobjęła
swoimzasięgiemmyślspołeczną,filozofię,kulturę,apóźniejtakżepolitykę.Druga
fazakonfrontacjizakończyłasięreformąuwłaszczeniową,którazewzględunaswoją
połowicznośćspowodowałaradykalizacjęczęściinteligencji.Wlatachsześćdziesią-
tychnascenężyciaspołeczno-politycznegoweszłagrupainteligencjiocharakterze
odmiennymodpoprzednichformacji:raznoczyńcy.Zanimprzejdziemydoscharakte-
ryzowaniatrzeciegoetapukonfrontacji,wartozauważyćniezwykleistotnyfakt:zmniej-
szyłasięliczebnośćszlachty,którabyładuchowąprzewodniczkąnaroduikultywowała
etossłużeniaprawdzie,wartościomuniwersalnym.Zjawiskookreślonemianemkultury
szlacheckiej:ustalonyzbiórideałów,normmoralnych,dbałośćopoziomwykształcenia,
znajomośćkulturyeuropejskiej,wysokiepoczucieodpowiedzialnościmoralnej–
wszystkotoodchodziłostopniowowprzeszłość.Trzecietapkonfrontacjiznamionowała
przedewszystkimnegacjawartościuniwersalnych,wtymtakżenegacjakulturypojmo-
wanejjakowartośćsamawsobie.Konfliktmiędzy„porządkiemrozumu”a„porządkiem
wiary”doskonaleodzwierciedliłwswojejtwórczościFiodorDostojewskiwZbrodni
ikarze(Преступлениеинаказание,1866),BraciachKaramazow(BратьяКарамазовы,
1880).Wlatachosiemdziesiątychdziewiętnastegowiekuobliczekulturykształtowali
jednaknihiliści.Wnaszejoceniebylionireprezentantamipodejściasystemocentryczne-
go,azarazemdowodemnawypaczenieideiwolnościjednostkowej,któraprzecieżznaj-
dowałasięupodstawkonstytuującychgenotyppersonocentryczny.Ideawolności–ro-
zumianajakoprzekroczenieograniczeńsystemupatriarchalnegoiuniezależnieniasięod
norm,dyktowanychprzezzbiorowość–wyrodziłasięwsamowolęiwkonsekwencji
