Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
26
INTELIGENCJAAKULTURA
(nagruncierosyjskim–dekabryści),następne,toczącesporyowartościrodzime
zwzorcaminapływającymizzewnątrz(okcydentaliściisłowianofile),ipokolenie
trzecie,pokazujące,któraztendencjizwyciężyłaijakdokonałosięprzekształcenie
(inteligencjarewolucyjnaznihilizmemjakotendencjądominującąwpłaszczyźnie
psychologicznejiantropologicznej).
Wartoprzypomnieć,żebadamyewolucjęinteligencjiprzezpryzmatzmianocha-
rakterzepsychologiczno-społecznymnapoziomiejednostkowymigrupowym.Ztej
perspektywybadawczej,wodniesieniudodziewiętnastowiecznejinteligencjirosyj-
skiej,możnawyróżnićkilkatypówpsychologicznych:dekabrysty,słowianofila,
„zbędnegoczłowieka”,„nihilisty”,„kajającegosięszlachcica”.Istniałyonewobrębie
poszczególnychpokoleńczyformacjiideowych.Wtymmiejscuzaznaczymyjedynie,
żeformacjaideowaniezawszepokrywałasięztypempsychologicznym;wobrębie
jednejmogływystępowaćdwalubwięcejtypów
97.Niekiedyformacjaideowa,jaknp.
narodnictwoczymarksizm,niemiaładesygnatuwpostacitypuspołeczno-
-psychologicznego.Nieudałosięwyodrębnićtypu„narodnika”czy„marksisty”
woparciuoprzesłankinaturyspołeczno-psychologicznej.
Wszystkietypy:dekabrysty,słowianofila,„zbędnegoczłowieka”,nihilisty,„kajają-
cegosięszlachcica”,„biesa”,możemyzaliczyćdojednejzdwóchgrup–oorientacji
personocentrycznejlubsystemocentrycznej
98.Zakryteriumprzyjmujemytutajpozycję
człowiekawuznanejprzezprzedstawicieliposzczególnychtypówhierarchiiwartości.
Pojmowaniejednostkijakopunktuodniesieniaicelupodejmowanychdziałańbyło
charakterystycznedlatypówoorientacjipersonocentrycznej,doktórychzaliczamy:
dekabrystę,„zbędnegoczłowieka”,„kajającegosięszlachcica”.Zkolei„słowianofile”,
„nihiliści”,„biesy”rozpatrywaliczłowiekaprzezpryzmatpotencjalnychkorzyści,
jakieprzynosiłsystemowi.Oczywiście,jesttorozróżnienieniezwykleogólneiwżad-
nymwypadkunienależystawiaćznakurównościmiędzyprzedstawicielamisłowiano-
filówi„nihilistów”.Słowianofilskaobszczinajakosystembyłaczymśdiametralnie
różnymod„systemu”Szygalewa(Biesy).Jednakwobydwuprzypadkachczłowiekbył
postrzeganyprzezpryzmat„użyteczności”dlawiększejcałościzpominięciemjego
wartościwoderwaniuoddobrawspólnotyczykolektywu.
Interesującyjestwzajemnystosunekwspomnianychgenotypówwposzczególnych
fazachkonfrontacjikulturowej.Wfaziepierwszej,obejmującejlataodreformPiotraI
dopowstaniadekabrystów,genotyppersonocentrycznybyłreprezentowanyprzezsto-
sunkowonielicznągrupęnatlesytemuukształtowanegoprzeztypstosunkówpatriar-
chalnych.Wdrugiejfaziekonfrontacji(latatrzydziesteiczterdziestewiekudziewięt-
nastego)toczyłasięinteresującapolemikadwóchprądówideowo-społecznych:sło-
97Odlatsześćdziesiątychpocząwszy,rozróżnienienatypypsychologicznejestnieostreitaknp.„kajający
sięszlachcic”i„narodnik”mogąniekiedysiępokrywać,podobniejak„bies”i„narodnik”;zewzględuna
dominującątendencjęburzącąwkulturzewdrugiejpołowiedziewiętnastegowiekuwszystkieonebędąwpi-
sywaćsięwtyp„nihilisty”.Por.Д.Н.Овсянико-Куликовский,Историярусскойинтеллигенции.
98„Вперсоноцентристскойшкалеиндивидуумявляетсявысшейточкой,меройвсехвещей.
Всеявлениякакприродного,такисоциальногомира(неговоряужеомиредуховномвнутреннем),
рассматриваютсясквозьпризмучеловеческойличности.Всистемоцентристскойшкалеин-
дивидлибовообщеотсутствует,либорассматриваетсякакнечтовспомагательное,способноепри-
нестибольшуюилименьшуюпользулишьдлядостижениянадличностныхцелей”.Por.
A.Оболонский,Системапротивличности...,s.9.
