Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
LogikaSpinozyjakodoktrynamoralna
więcinterpretowaćniejakomistycznewczuwaniesięwistotęprzed-
miotu,alejakojegopoznanieracjonalneprzezdefinicję.Ulubionym
przykładem,wielokrotniepowtarzanymwróżnychpismachSpinozy
zaDescartesiem,jestwyprowadzeniesumykątówwewnętrznych
trójkątazjegodefinicji.Poznanieprzezdefinicjęniejestniczymin-
nym,jakwiedzą
analityczną,
toznaczywiedzą,którejprawdziwość
ustalamynapodstawienaszejznajomościtreścipojęćwniejzaan-
gażowanych.
Jednakże,jakwidaćzrozróżnieńprzeprowadzonychw
Etyce,
nie
każdawiedzaanalitycznanależydozakresuintuicji,chociażkażda
—itylkoona—dajepewnośćniezachwianą;jestsłabościąwiedzy
twierdzićcokolwiekorzeczy,coniejestzawartewjejpojęciu65,więk-
szośćbłędówpoleganawadliwymstosowaniunazwdorzeczy:ten,
ktoprzeczytemu,iżwszystkiepromieniekołasąrówne,musicoś
innegorozumiećprzezkołoniżmatematycy66.Jestwyraźnasprzecz-
nośćwróżnychuwagachSpinozy,któredotycząpośredniolubbez-
pośredniokwestiizakresurzeczydostępnychwiedzyintuicyjnej
orazpoznawalnychtrzecim(wedleklasyfikacji
Traktatu)
sposobem
poznania.Zjednejstronydowiadujemysię,żerzeczymogąbyćpo-
znawaneadekwatniebądźprzezswojąistotę,bądźprzezprzyczynę
najbliższą,przyczymprzezswojąistotęmożebyćpojętawyłącznie
rzeczbędącaprzyczynąsamejsiebie,tezaś,któremająprzyczynę
różnąodnichsamych,powinnybyćprzeztęprzyczynępoznane67.
Wynikastąd,jeślipamiętamyotożsamości
essentiasivedefinitio,że
poznanieprzezdefinicję,awięcpoznanieanalitycznedotyczytylko
rzeczyniestworzonej68.Skądinąddowiadujemysię,żedefinicjarze-
czystworzonejpowinnazawieraćjejprzyczynęnajbliższą69,skąd
należywnioskować,żepoznanieHprzezdefinicję”możerównież
obejmowaćrzeczyposzczególnestworzone.Potwierdzatotakże
przykładproporcjiwreguletrzechjakowzórpoznaniaintuicyjnego,
podanyrównieżw
Traktacieopoprawierozumu
iw
Etyce.
Zatrzecim
jeszczerozumieniemprzemawiacharakterystykawiedzyintuicyjnej
jakotakiej,gdziepoznajesięistotęrzeczyposzczególnejprzezodnie-
sieniejejdojednegozatrybutówBoga70;wtymsensieprzedmiotem
tejwiedzymożebyćrzeczzarównostworzona,jakibędącaprzyczy-
nąsamejsiebie,aletapierwszatylkowtedy,gdypoznanajestjuż
nieprzeznajbliższąprzyczynę,aleprzezprzyczynęboską.Widać
stądchwiejnośćmyśliSpinozy;wspomniananiezgodnośćzachodzi
42
