Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
2.ZMYSŁYIROZUM
NimograniczymysensterminuHracjonalizm”,jakoprzeciwstawnego
Hirracjonalizmowi”,dozakresuadekwatnegodlasporówfilozoficz-
nychXVIIstulecia,wartoscharakteryzowaćsytuacjękonfliktową,
związanązHracjonalizmem”jakoprzeciwieństwemHempiryzmu”;
nigdywyraźniejniżwXVIIstuleciuprzeciwstawnośćtychdwóch
stanowiskniewystąpiłanajawwfilozoficznychkontrowersjach.
HTen,ktopragnieiśćtylkozaprzewodemzmysłów—pisałJan
AmosKomensky—nigdymądrościąniewzniesiesięponadtłum,
nigdywcześniejniezdołasobiewyobrazić,żeksiężycjestmniejszy
odgwiazdy,żesłońcejestwiększeodZiemi,ażetaostatniakulista
jestipowszystkichstronachzdatnadozamieszkania.Jeślizaśkto,
przeciwnie,dosamegorozumuuciekaćsiębędzie,wysnuwającspe-
kulatywnie[idee]oderwane,bezświadectwazmysłów,tenwgołe
urojeniapopadłszy,stwarzasobieświatwłasny,jakimjestplatoński,
arystotelesowskiitd.”34.
Otojedenaspektkontrowersjimiędzyempiryzmemiracjona-
lizmem—zresztąnienowy;jedenzpierwszychmistrzówSpinozy,
Majmonides,pięćwiekówwcześniejprzypomocynaderpodobnych
argumentówzwalczałsensualizmmotekalleminów;wedleniego
Hczynnośćwyobraźniniejesttasamacoczynnośćinteligencji,ale
jestjejprzeciwstawna”,albowiemtylkowiedzarozumowapozwala
odróżnićto,coogólne,odtego,cojednostkowe,zaśtylkoprzezidee
ogólnemożliwesądowodywnauce;imaginacja,którazatrzymuje
27
