Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
świadectwaistnieniapaństwa.Funkcjesymbolicznepełniłopaństwonawet(aczasem
zwłaszcza)potym,jakprzestałoistnieć.Stawałosięwówczasźródłemmitologiinarodo-
wejoczyszczonejzwadrealnieistniejącegopaństwa,jeślizjakichśpowodówpojawiła
sięideanarodowazgłaszającazapotrzebowanienatakąmitologię.
Podrugie,państwokształtowałoobiektywnecechykulturoweludności(wtymnp.
wpływałonasytuacjęreligijnązgodniezzasadącuiusregio,eiusreligio).Wniektórych
przypadkachwładcabyłdefactojedynymczynnikiemnarodotwórczymlubpierwszym
czynnikiem,poktórymdopieronastępowałodziałanieinnychczynników.JesttowEu-
ropieprzedewszystkimprzypadekAustrii(monarchiaHabsburgów),awpewnymstop-
niurównieżLuksemburgaiinnychmałychmonarchii.Niekiedywytworzeniesięspo-
łecznościoodrębnychcechachkulturowychbyłowprostefektemdziałaniawładców,
którzynaotrzymanychlubzdobytychterenachosiedlaliosadników,ustanawialinanich
prawairządzilinimi34,cobywazauważanewpostacispecyficznychcechetnoregional-
nychczylokalnych.Oczywiście,imwspanialszybyłwładca,tymwiększaokazywałasię
siłajegooddziaływaniajakosymboluintegrującegopoddanych.
Potrzecie,władzapaństwowatworzyławarstwęspołecznąbezpośredniozaangażo-
wanąwsprawypaństwowe.Wewcześniejszychepokachhistorycznychbyłotorycer-
stwo,którewPolsceprzekształciłosięwszlachtę,awięcci,którzystalinajbliżej
władcy35.Będącnajbliżejwładcyisprawpaństwowych,warstwatanajbardziejidentyfi-
kowałasięzpaństwem,abędącnajbardziejwykształconą,posiadaładługąpamięć
historyczną,cotymbardziejwzmacniałojejpoczuciezwiązkówzwładcą,monarchią,
państwem.Nicwięcdziwnego,żezwarstwytejrekrutowalisięzwyklenajwcześniejsi
„budzicieleświadomościnarodowej”.Wpóźniejszychokresach,zwłaszczawEuropie
Zachodniej,rolęaktywnegopropagatoraideinarodowejprzejęłomieszczaństwo(naj-
dobitniejszymtegoprzykładembyłarewolucjafrancuska).Chociażmieszczaństwood-
rzucałoustrójspołecznystworzonyprzezpanów,wkwestiinarodowejbyłokontynuato-
rem,niekiedybardzoradykalnym,ichidei.
Poczwarte,państwo(królestwo,księstwo,hrabstwo,region,prowincjaitd.)posia-
dałowyraźnieokreślonegranicewprzestrzeni36,czegoniemiałyobszaryjęzykoweani
zasięgiterytorialnereligii.Granicestanowiłynietylkobarierydlaruchutowarów
iludzi,aletakżedlarozprzestrzenianiasięidei,wtymideinarodu.Ideadanegonarodu,
34Oprzypadkachtakichpiszem.in.Koter(1995).
35Wjęzykustaropolskimtawarstwaspołecznanosiłazbiorowąnazwę„państwo”,czylizbiorowość
panów,takjakzbiorowymokreśleniemchłopówbyło„chłopstwo”,mieszczan–„mieszczaństwo”,duchownych
–„duchowieństwo”itd.(zresztąsłowo„państwo”wznaczeniuzbiorowościpańipanówistniejewpolszczyźnie
obokznaczeniaorganizacjipaństwowej.Etymologiapolskiegosłowa„państwo”wskazujezatemwyraźniedo
kogopaństwonależało.
36Conieznaczy,żegranicezawszemiałyformęliniową:niekiedyprzybierałyformęstrefowąjakopas
zieminiczyjej.MówiącoprzestrzennymcharakterzedawnychpaństwwEuropie(zwł.przedpokojemwestfal-
skimz1648),należypamiętać,żesuwerenembyłwładca–jakoosoba„aterytorialny”–orazżetensamwładca
mógłwładaćjednocześniewwielumiejscachnietworzącychzwartegoterytorium.Niezmieniatojednakistoty
sprawy,jakąjestterytorialnaokreślonośćwładzypaństwowej.Więcejnatematgranicpaństwowych,suweren-
nościorazterytorialnościpaństwzob.Rykiel(2006,zwł.rozdz.3:Państwo,irozdz.4:Granice,pogranicza
ikresy,s.47–153).Natematgranicipograniczyzob.też:Ciok(2004,rozdz.II.1:Problematykagranic
ipograniczy,s.13–32),Komornicki(1999,rozdz.1.2:Granicejakoprzedmiotnaukgeograficznych,s.11–20).
28
