Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
zrodzonawdanympaństwie,ztrudemprzekraczałagranicetegopaństwa(pomijając,
oczywiście,migracjeludności),jeśligranicebyłytrwałeimocnoodciskałysięwświado-
mościludzi.
Mówiącozwiązkachpaństwainarodu,należypokreślić,żeefektyistnieniapaństwa
zarównowpostaciobiektywnej,kulturowejodrębnościludności,jakiwpostaciświado-
mościowejodrębności(świadomościnarodowej/etnicznej)mogąprzetrwaćdłużejniż
samopaństwo.Najlepszyprzykładtonaródpolskipodzaborami.Zmiennośćlosów
państw(regionów,prowincjiitp.)–ichpowstawanie,rozpad,łączeniesię,przesuwanie
granic–powodowałaodkładaniesięwobiektywnejrzeczywistościspołecznejimaterial-
nejorazwsubiektywnejświadomościśladówróżnychorganizacjipaństwowych.
Wefekcie,dzisiejsimieszkańcy,zwłaszczastaregoświata,utożsamiająsięjedno-
cześniezróżnymiobecnymiiprzeszłymipaństwamiimająwielowarstwowąświado-
mośćnarodową–np.mieszkaniecGlasgowmożebyćjednocześnieSzkotemiBrytyjczy-
kiem,Barcelony–KatalończykiemiHiszpanem(anawetduchowymspadkobiercą
KoronyAragonii),Leeuwarden–FryzemiHolendrem,Berlina–Brandenburczykiem,
Prusakiem,Niemcem(anawetenerdowcem).Siłaoddziaływaniairelacjemiędzyróż-
nymipoziomamitożsamości(współistnienielubkonflikt)zależąodwieluczynników,
przyczymniezawszestopieńobiektywnejodrębnościprzekładasięnaodrębnąświado-
mośćetnonarodową–przykłademmożebyćzachodniaUkraina,różniącasięobiektyw-
niebardzoodresztykraju,gdziejednakniepowstałaodrębnaświadomośćnarodowa
aninawetruchregionalny,awręczprzeciwnie,gdzieukraińskaświadomośćnarodowa
jestnajsilniejsza.
Mówiącopaństwiewkontekściekształtowaniasięnarodówijęzyków,należy
zwrócićuwagęnadwazjawiskadotyczącerelacjipaństwo–język.Popierwsze,teryto-
rialnyzasięgwładzypaństwowejikształtgranicjednostekadministracyjnychwokresie
przednarodowymniemiałynicwspólnegozzasięgiemterytorialnymjęzykówigrup
etnicznych37.Motywemdziałaniawładcówiwspierającychichgrupbyłamaksymaliza-
cjawładzyibogactwa(wtympochodzącegozłupówwojennychizpodatków)38,azasięg
ichwładzyiskładetniczno-językowyludnościstanowiływypadkowąsiłymilitarnej
izdolnościdyplomatycznych39rządzących,aczęstozbieguokoliczności.Wskutektego
każdepaństwo(pozabardzoniewielkimiorganizmamiplemiennymi)byłowielojęzycz-
neiwieloetniczne40.Podrugie,władzapaństwowaczęstoposługiwałasięjęzykiem
obcym,nieużywanyminiezrozumiałymdlawiększościludności.Wśredniowiecznej
EuropieZachodniejbyłatołacina,późniejfrancuski(równieżwEuropieWschodniej,
wtymwcarskiejRosji),wprawosławnejEuropieWschodniej(wtymnaWołoszczyźnie
37Zwracanatouwagęm.in.Zientara(1985,s.128),któryuważał,żejednośćjęzykowanieodgrywała
szczególnejroliprzytworzeniusiępodziałówpaństwowych.Por.teżKłoskowska(2005,s.234–235).
38JakpiszeRykiel(2006,s.54)wodniesieniudopaństwaprzednowoczesnego:„państwoprzednowoczes-
ne,charakteryzującesię–początkowoniczymniemaskowaną,anastępniemaskowanąniezbytchętnielubnie-
skutecznie–brutalnąsiłąegzekwowaniaswychuprawnieńidążeniemzapomocąwojen,podbojów,rabunku
ieksploatacjidopierwotnejakumulacjizasobówprzezklasępanującą”.
39Orolisiłymilitarnejidyplomacjiwhistoriipaństwzob.m.in.Kuźniar(2005).
40Ciekawymprzypadkiem„niezgodności”granicpolitycznychzjęzykowymijestterytoriumwspółczesnej
Belgii.Przezdługiczaswprzeszłościpółnocna–germańskojęzyczna–częśćtegoobszarunależałado
KrólestwaFrancji,podczasgdypołudniowa–francuskojęzyczna–doŚwiętegoCesarstwaRzymskiegoNarodu
Niemieckiego.Por.Rossel(1997).
29
