Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
22
Wcodziennychrelacjachjesteśmywięcuwikłaniwrytuały,którenastępująposo-
bieiktórebeznaszejobecności–choćbytylkozautomatyzowanejiniekoniecznie
dobrowolnej–niemogłybyistnieć.
Przeglądbadańnadrytuałemzakończęnajistotniejszymiwedługmnieetolo-
gicznymipoglądamidotyczącymiomawianegozjawiska.Badaniaetologów–na
przykładHuxleya,LorenzaiEibl-Eibesfeldta–koncentrująsięmiędzyinnymi
naopisieprocesówpowstawaniarytuałóworaznapróbachporównaniarytuałów
zwierzęcychzrytuałamiczłowieka.ZdaniemHuxleyarytuałypowstająwwyniku
rytualizacjifilogenetycznejorazontogenetycznej.Przezpojęcierytualizacjaba-
daczrozumiezjawiskopolegającenatym,żesposobyzachowaniasię(wywołane
naprzykładprzezróżnorakiepopędy)tracąswojąpierwotnąfunkcjęizmieniają
sięwczystosymbolicznyceremoniał.Wrazzprocesemrytualizacjisposobyza-
chowaniasię–przekształconewsygnały–nietylkozaczynająpełnićnowefunk-
cje,aletakżezmieniasięmotywacja,dlaktórejsąpodejmowane.Wtensposób
przekształconewsygnałzachowanie,któresłużyłopierwotnieobiektywnymisu-
biektywnymcelom,stajesięcelemsamymwsobie–autonomicznymrytuałem,
niezależnymodinstynktów.Przykłademrytualizacjifilogenetycznejjestgdakanie
kur,początkowotowarzyszącejedzeniu,apotemprzekształconewsygnałgodo-
wy(Lorenz,2005).
Podobnycharaktermarytualizacjaontogenetyczna,którazachodziwtoku
rozwojumłodzieńczego.RytualizacjęontogenetycznąEibl-Eibesfeldtwyjaśnia
naprzykładziezachowaniazwierzątwogrodachzoologicznych.Jeślizwierzęzo-
baczy,żektóryśzjegoruchówjestprzezodwiedzającychzooszczególnieczęsto
nagradzanyjedzeniem,to„nauczysię”onozwracaniasięzawszetymwłaśnie
gestemdoobserwatorów,znadziejąnakażdorazowewyproszenietądrogąpokar-
mu(Eibl-Eibesfeldt,1987).Sądzę,żewielepodobnychprzykładówmożnazaob-
serwowaćwzachowaniusięludzi.Dziecko,którezauważy,żeposkarżeniesięna
bólbrzuchasprawiazwykle,żerodzicepozwalająopuścićmuposiłek,zczasem
nauczysięzapewne,żesymulowanieowegobólujestdobrymsposobemnaunik-
nięcienielubianegojedzenia.Udawaniebóluzmienisięwrytuałobronyprzed
obiadem,azczasemstaniesięelementemgryprowadzonejzrodzicami.
PozarytualizacjąfilogenetycznąiontogenetycznąKonradLorenzwskazujena
trzecityp–rytualizacjękulturową.Rytuałysąwtymprocesieprzekazywaneprzez
tradycjęzpokolenianapokolenie–niesąone(takjaktojestwprzypadkurytuali-
zacjifilogenetycznej)zakodowanewsubstancjidziedzicznej,leczkażdyczłowiek
uczysięichnanowowprocesiesocjalizacji.Znaczącawiększośćrytuałówczło-
wiekapowstajewłaśniewprocesierytualizacjikulturowej(Lorenz,2005).Wprzy-
padkurytuałówwykształconychwtokufilogenezyoichniezmiennościdecydu-
jepodłożedziedziczne,gwarancjąnatomiasttrwałościrytuałów,którepowstają
wciąguhistoriiludzkiejcywilizacji,sąprzyzwyczajenieoraznawyk,atakżestrach
przedkonsekwencjaminiewypełnieniarytuału,np.obawaprzedsankcjaminatu-
ryspołecznejitowarzyskiej,awprzypadkuniektórychrytuałów(zwłaszczatych
opodłożumagicznym)irracjonalnylęk:
