Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
14
ZbigniewKuderowicz
Wtytulereferatuzawartejestpytanieowiaręwpostęp.Pytanieowiarękry-
jepewnąprowokację,amożeniejestwogóleuprawnione,jeślipamiętaćotym,
żewokresiekrytycznymKantstosowałmetodętranscendentalną,awięcpytał
opodmiotowe,intersubiektywnewarunkiumożliwiającezrozumienieipoznanie
określonegozjawiska,np.takiegojaknauka.Należywięczmodyfikowaćpro-
blemmoralnegopostępuizapytaćoto,jakieuniwersalnieważnewarunkimusi
spełnićludzkość,bymożnaprzypisaćjejpostępmoralny?
Chodziozbadaniemożliwościpostępu.Sądzę,żewpismachKantamożna
odnaleźćkilkatranscendentalnychwarunkówpostępu.Jegozdaniem,rozwój
ludzkościodbywasięprzezujawnianie„naturalnychzadatków”,dziękiczemu
dokonujesięprzejścieodstanubarbarzyństwadocywilizacji3.Możnatorozu-
miećnastępująco:naturalne,przyrodniczesiłyidyspozycjeludzkości,niezbęd-
nedozaspokajanianaturalnychpotrzeb,powodująstopnioweopanowywanie
naturalnegośrodowiskaizasiedlanieziemskiejplanety.Odbywasiętowtoku
współdziałania,aleirywalizacjimiędzyludami,wywołujekonflikty,anawet
wojnyoterytoria,naturalnezasobyitp.Tworzeniucywilizacji,uzyskiwaniu
jednostkowychkorzyściiekspresjiuzdolnieńindywidualnychtowarzysząkon-
fliktyirywalizacja.SytuacjętęobrazujesłynneKantowskieokreślenie:„aspo-
łecznatowarzyskość”.
Wtymżywiołowymprocesiemożnawidziećelementarnywarunekpostępu,
wtymsensie,żerozwójcywilizacyjnystanowipodstawowywarunekistnienia
ludzkości,którejwyposażenienaturalnejestowieleskromniejszeniżuzwierząt
iktórawłasnąinteligencjąiaktywnościązapewniasobiewarunkiprzetrwania.
Kantniezamierzałjednaktraktowaćrozwojucywilizacyjnegojakopostępu
moralnego.Przynosionwielezła,krzywd,atakżewojenwszystkimludom.
Dopierowydobyciesięludzkościzestanubarbarzyństwaizwierzęcościpozwa-
lanastosowanieocenmoralnychiodróżnianiedobraodzła.Możnapowiedzieć,
żecywilizacjastanowiwarunekniezbędny,leczniewystarczającypostępumo-
ralnego.GłównytranscendentalnywarunekpostępuwidziałKantwtymaspek-
cienaturyludzkiej,którynosimianorozumu.Niechodzioczywiścieo„rozum
teoretyczny”,funkcjonującywsferzepoznanianaukowego,leczo„rozumprak-
tyczny”,któryprzejawiasięwżyciupublicznym.Postępowisłużybowiemro-
zum,którysłużysprawompublicznymczydoprowadzadokrytycznejoceny
publicznychinstytucjiidoichdoskonaleniasłużącegowolnościwszystkich.
Kantgłosił,że„podstawowympowołaniem”naturyludzkiej„jestpostęp
wdziedzinieoświecenia”4,oświeceniezaśkojarzyłz„wolnościączynienia
wszechstronnegopublicznegoużytkuzeswegorozumu”5.
Rozumsłużącyoświeceniusprowadzasiędoprzekonaniaspołeczeństwado
poszukiwaniacorazlepszychformustrojowychidotego,żejestonosamo
zdolnetychzmiandokonać.Postępzależyzatemodobudzeniawludziachpo-
3I.Kant,Pomysłydoujęciahistoriipowszechnejwaspekcieświatowym,teza2i3,tłum.
I.Krońska[w:]Z.Kuderowicz,Kant,WiedzaPowszechna,Warszawa2000,s.200–201.
4I.Kant,Cotojestoświecenie[w:]Z.Kuderowicz,Kant,s.197.
5Ibidem,s.195.
