Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
CZYKANTWIERZYŁWPOSTĘP?
15
czuciaodpowiedzialnościzawarunkiswegożycia.Postawęodpowiedzialności
kojarzyłKantzistotąoświecenia.
Ważnąkonkretyzacjątranscendentalnegowarunkumoralnegopostępujest
wedługKantazrealizowanie„społeczeństwaobywatelskiego”,nazywanego
czasami„ustrojemrepublikańskim”.Zatymiokreśleniamikryjesiętakityp
współżyciaspołecznego,wktórymindywidualnawolnośćjestzespolonazjej
ograniczeniemwtakisposób,bymogławspółistniećzwolnościąinnychludzi.
Gwarancjąrepublikanizmuokazujesiępraworządność,czyliistnieniepo-
wszechnieobowiązującego,stanowionegoprawa,którezmuszajednostkędo
posłuszeństwawceluposzanowaniawolnościwszystkich.Ustanowienie„społe-
czeństwaobywatelskiego”niekończysięnasamymwprowadzeniuformalnej
równościwobecprawa.„Społeczeństwoobywatelskie”znajdujesięwstanie
przemianiciągłegodostosowywaniaindywidualnejwolnościiposzanowania
wolnościinnych.Natymdostosowywaniupolegawłaśniepostępmoralny.
Dążeniedopostępuniepolegazatemnaosiągnięciupewnegostanurzeczy
iuznaniugozauwieńczenierozwagi.Tobyoznaczało,żepostępmożesię
skończyćiżeaktualnyustrójmożebyćnarzuconynastępnymgeneracjomjako
rzekomonajdoskonalszy.Byłabytopróbazatrzymaniapostępuirezygnacja
zoświecenia.WoczachKantato„znaczygwałcićideptaćnogaminajświętsze
prawaludzkości”6.Abyuchronićpojęciepostępuodfinalistycznejinterpretacji,
Kantpowie,żenienależymówić,iż„żyjemyobecniewoświeconejepoce”,
atrafniejbyłobymówićo„epoceoświecenia”7,czyliepoceprzejścialubzbliża-
niasiękuczemuślepszemu.
WażnywarunekisymptompostępuwidziałKantwkształtowaniusięopinii
publicznej,wktórejstopniowoutrwalasiępoglądnatemataktualnegosensu
zasadyrepublikańskiej.OroliopiniipublicznejizbiorowychprzekonańKant
przekonałsięgłównie,obserwującrewolucjęfrancuską1789roku8.Dostrzegł
wniejnietylkousunięcieniesprawiedliwegoiskompromitowanegoustroju,
wktórympanujeuciskspołecznyijestnaruszanawolnośćjednostek,aległów-
nieogłoszenieDeklaracjiPrawCzłowiekaiObywatela.Pomimoznanejwyso-
kiejocenyrewolucjifrancuskiejitowarzyszącegojejentuzjazmupublicznego
Kantniepochwalałrewolucjijakonarzędziapostępu.Rewolucjabowiemnisz-
czypoczuciepraworządnościimożesięłatwoprzerodzićwdewastacjęwszel-
kichformiinstytucjirepublikańskich,a„społeczeństwoobywatelskie”zamienić
wchaos.Opowiadałsięnatomiastzapostępemnadrodzereform–nawetzaini-
cjowanychodgórnie–alezawszetakichreform,naktórychprzyjęcieopinia
publicznaokazujesięgotowam.in.dziękipostępującemuoświeceniuikrytycz-
nejdziałalnościwybitnychumysłów.
Innyważnysymptommoralnegopostępuujawniasięwkrytycznychopi-
niachnarodunatematwojenpodejmowanychprzezrządyipanującychwład-
ców.Rozmaiteuzasadnieniawojenpodawaneprzezwładcówzostająodrzucone,
6Ibidem,s.197.
7Ibidem,s.198.
8I.Kant,Spórfakultetów,s.136–137.
