Treść książki

Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
22
MirosławŻelazny
jesięnieprawdopodobne,abytakdrugorzędnapostaćjakWöllnermogławystą-
pićprzeciwkoniemuwyłączniezracjistanowiskazajmowanegowadministracji
państwowej.ZdaniemwiększościhistorykówmyśliKanta,zarzutyreligijnebyły
tutylkoprzykrywkąlubconajwyżejdodatkiemdoracjipolitycznych.Rozpra-
waReligiawobrębiesamegorozumubyłapierwszązpraktycznychrozpraw
Kantadotyczącychistotyfilozofiispołecznej.Powstałateżwbardzoburzliwych
czasach:rewolucjifrancuskiejiwynikającychzniejkonsekwencjipolitycznych,
przedewszystkimwojnyFrancjizPrusamioraz,oczymmówisięznacznie
mniej,zbliżającychsięrozbiorówPolski.Jakpowszechniewiadomo,stosunek
Kantadorewolucjifrancuskiejbyłdośćambiwalentny.Zjednejstrony,filozof
jużzzałożeniaskłonnybyłpotępićwszelkiepróbypoprawyporządkuspołecz-
negoprzyużyciuprzemocy.Zdrugiej,zdawałsobiesprawę,żedokonanaprzez
rewolucjęzmianapierwotnegoukładuspołecznegostanowiłakoniecznącenę
postępudziejowego,któregosensbyćmożezrozumiałystaniesiędopierow
perspektywiehistoriicałejludzkości.PorównującodrzuconeprzezKantafrag-
mentyroboczeztekstemostatecznieopublikowanym,zauważamy,żewprzy-
padkupoglądówznanychzrękopisówwyrazysympatiiwstosunkudorewolucji
francuskiejokazująsięznaczniewyraźniejsze.Wjednymzfragmentów4Kant
pozwalasobienawetnaotwartąnapaśćnazawziętegowrogarewolucjifrancu-
skiej,brytyjskiegomężastanuWilliamaPitta.Królewieckifilozof,powszechnie
uważanyzaentuzjastęangielskiegoustrojuparlamentarnego,zaprobatąwyraża
siętuoFrancji,nazywającAngliękrajem,któregoustrójkiedyśmógłbyliczyć
na„aprobatęnajlepszychludziświata”,dziśjednakdostrzegamywnimwyraźne
symptomyupadku.
Gdyidzieokonfliktzwładzamipruskimi,wyjaśnieniawymagateżsprawa
stosunkuKantadorozbiorówPolski.Wypowiedzifilozofazawartewtraktacie
Dowiecznegopokoju,adotyczące,wedługwszelkiegoprawdopodobieństwa,
sprawyrozbiorów,pojawiąsięwprawdzieniecoźniejw1795roku.Nicnam
teżniewiadomootym,byKantwypowiadałsięprzeciwkorozbioromPolski
wprost(byłotooczywiścieniemożliwezpowodówcenzuralnych),choć,jak
zaznaczyłempowyżej,niektórymjegowypowiedziom,znajwiększymprawdo-
podobieństwem,możnaprzypisaćtakiwłaśniepodtekst.Wostatnichbadaniach
natrafiliśmyjednakzWerneremStarkiemnawątkisugerujące,iżniektórzy
uczniowieKantapowołującysięnaswegomistrza,azwiązanizruchemmasoń-
skim,braliudziałwspiskowymruchuskierowanymprzeciwrozbioromPolski
iweszliwkonfliktztajnymiwładzamipruskimi.Byćmożebyłatorównież
jednazprzyczynskierowaniadostaregofilozofasławnegolistuWöllnera?
ImmanuelKantbardzogłębokoprzeżyłudzielonąmunaganę.Wdługimli-
ścieskierowanymdokrólatłumaczysięzeswychintencjiiobiecuje,żenie
będziejużzabierałgłosuwdrażliwychkwestiach.GdyjednakumieraFryderyk
WilhelmII,zaśjegonastępcaFryderykWilhelmIIIodsuwaodwładzyWö-
llneraianulujejegodekrety,królewieckifilozofczujesięzwolnionyznałożo-
negonaniegoobowiązkuipublikujeSpórfakultetów,rozprawęstanowiącą
4I.Kant,Fragmentkrólewiecki[w:]idem,Spórfakultetów,s.198.