Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
Nazwadyscypliny
Podstawowymdlaprzedstawianychzagadnieńpojęciemjestnazwaomawianejdyscypliny.Naprzestrzenilatulegałaonazmianom,zmieniał
sięrównieżzakresznaczeniowyjejprzypisywany.
Wobiegujęzykowympojawiałysięterminy:„pedagogikalecznicza”,„pedagogikaspecjalna”,„pedagogikadefektologiczna”,„psychopedagogika
specjalna”,„pedagogikarewalidacyjna”czy„ortopedagogika”.Wspomnianeokreśleniastosowanowtytułachpublikacjinaukowych1(rodzimych
itłumaczonychzjęzykówobcych),takichjak:Pedagogikalecznicza(Heller1905);Pedagogikalecznicza(Grzegorzewska1952/1953i1953/1954,
za:Doroszewska1981,s.13);podtytułczasopisma„SzkołaSpecjalna”–„Kwartalnikpoświęconysprawompedagogikileczniczej”(1957–1959,za:
Doroszewska1972a,s.274);Pedagogikaspecjalna.SkryptzwykładówwIPS(Grzegorzewska1957);Metodypedagogikispecjalnej(Haring,
Schiefelbusch1977);Pedagogikarewalidacyjna(Hulek1977a);Pedagogikaspecjalna(Doroszewska1981);Pedagogikaspecjalna.Zarys
(Lipkowski1981);Pedagogikaspecjalna(Sękowska1982);Pedagogikaspecjalna.Skryptzewskazówkamimetodycznymidlastudentów(Sowa
1982);„RocznikiPedagogikiSpecjalnej”–cyklwydawniczyAPS(1990–2002);Ortopedagogikadzieciimłodzieży(Makowski1992);Pedagogika
specjalna(Dykcik1997);Pedagogikaspecjalnawzarysie(Sowa1997);Wprowadzeniedopedagogikispecjalnej(Sękowska1998);Pedagogika
specjalnaszansąnarealizacjępotrzebosóbniepełnosprawnych(Dykcik,Kosakowski,Kuczyńska-Kwapisz2002);„DyskursyPedagogiki
Specjalnej”–seriawydawniczaUWM(od2002);Węzłoweproblemypedagogikispecjalnej(Kosakowski2003);Pedagogikaspecjalnawobec
aktualnychsytuacjiiproblemówosóbniepełnosprawnych(Dykcik2005);Niepełnosprawniwspołeczeństwie.Podstawyortopedagogiki(Speck
2005);„DylematyPedagogikiSpecjalnej.PedagogikaSpecjalna–KoncepcjaiRzeczywistość”–seriawydawniczaUS(od2006);Poznańska
pedagogikaspecjalna.Tradycje–
osiągnięcia–perspektywyrozwoju(Dykcik,Twardowski2006);Zaryspedagogiki
specjalnej(Vašek,Stankowski2006);Niepełnosprawność.Wybraneproblemypsychologiczneiortopedagogiczne(Zeidler2007);Pedagogika
specjalna(Smith2008);Krakowskapedagogikaspecjalna(Wyczesany,Dyduch2010);Współczesneparadygmatypedagogikispecjalnej(Krause
2010).
Wymienionetytułyzostałyprzywołanewkolejnościchronologicznej.Jużtenzabiegpozwalastwierdzić,żeczasniestanowijedynego
wyznacznikastosowaniaokreślonychterminów;funkcjonująonewróżnychokresach,częstowspół-
występują.
Należyrównieżzauważyć,żenajczęściejpojawiającymsięterminemjest„pedagogikaspecjalna”.JakpodajeOttonLipkowski(1977,s.34;1993,
s.572),wokresiemiędzywojennymwPolscefunkcjonowałonrównoleglezokreśleniem„pedagogikalecznicza”2.Przykładowopierwszym
podręcznikiemztegozakresujesttłumaczonaprzezWładysławaChodeckiegoksiążkaautorstwaTheodoraHelleraGrundrissder
Heilpädagogik.WpolskimtłumaczeniupracataprzyjęłatytułPedagogikalecznicza.Zostałaopublikowanaw1905roku.Zkoleiwnazwie
instytucjipowołanejdożyciaw1922rokuwcelukształceniakadrdopracyzosobaminiepełnosprawnymi(InstytutPedagogikiSpecjalnej)pojawia
siętermin„pedagogikaspecjalna”.WtytulewydanychjużpodrugiejwojnieświatowejpierwszychskryptówzwykładówMariiGrzegorzewskiej
wIPSodnajdujemytermin„pedagogikalecznicza”(1952/1953,1953/1954).Wpóźniejszychwydaniach,od
1957roku,wspomnianeskryptynosiłyjużjednaktytułPedagogikaspecjalna.Skryptwykładów.
Przykładytepotwierdzają,żeobydwienazwy:„pedagogikalecznicza”i„pedagogikaspecjalna”funkcjonowałyrównolegle.Jeszczewlatach60.
XXwiekubyły,oczympiszeM.Grzegorzewska(1964,s.3),uznawanezawłaściwe.Każdaznich,zdaniemautorki,uwypuklajednakinnyaspekt
zagadnienia.Pedagogikalecznicza
[…]podkreślaterapeutyczneoddziaływaniezabiegówswoichimetodpracyrewalidacyjnejorazkoniecznośćwtejpracywspółdziałania
zlekarzem(Grzegorzewska1964,s.3).
Pedagogikaspecjalnaakcentujezarównoodrębność,specyfikęosóbobjętychdziałaniamitejdyscypliny,jakispecyfikęcelutychoddziaływań,
atakżemetodpostępowaniaistosowanychwichramachśrodków,wreszcie„specyficznośćprzygotowanianauczyciela–wychowawcy”
(Grzegorzewska1964,s.3).
Wmiaręupływuczasuokreślenie„pedagogikaspecjalna”zdominowałotermin„pedagogikalecznicza”.Powodemtegobyłychęćpodkreślenia
przeważającegoznaczeniapedagogiki,aniemedycyny3(Lipkowski1993,s.572),atakżefakt,że
[…]medycynaprzestajepełnićwobecpedagogikispecjalnejfunkcjęteleologiczną,aograniczasiędofunkcjiinstrumentalnej.[…]ważniejsze
dlapedagogikispecjalnejstajesiępytanie,jakkształcićczłowiekazniepełnosprawnościąodpytania,jakusunąćniepełnosprawność(Szumski
2002,s.195).
Wartozwrócićuwagęnato,żetermin„pedagogikalecznicza”niezostałwyeliminowanyzupełnie,zmieniłosięjegoznaczenie–zaczętonazywać
wtensposóbjednązsubdyscyplinpedagogikispecjalnej.
Zczasemzaczęłysiępojawiaćnowepropozycjeterminówokreślającychpedagogikęzajmującąsięzagadnieniamipracyzosobami
niepełnosprawnymi.Terminem,któryzaznaczyłsięwyraźniewpraktyceiteorii,jestokreślenie„pedagogika
rewalidacyjna”.AleksanderHulek(1977b,s.17)proponujewprowadzeniegowmiejsceokreślenia„pedagogikaspecjalna”,argumentując,
żetoostatnie„[...]jest
zbytwieloznaczneinicniemówioistocietychoddziaływań,októretutajchodzi”.Pomimozgłaszanychzastrzeżeńautordopuszczajednak
możliwośćstosowaniazamiennietychdwóchterminów(Hulek1977b,s.17),tymbardziejżeniewskazuje,bypedagogikaokreślanaprzezeń
mianemrewalidacyjnejwykraczałapozaobszardziałańpedagogikispecjalnej.
Wartozaznaczyć,żewprzedmowiedotegosamegoopracowaniaJanSzczepański(1977,s.6–8)ukazujepedagogikęrewalidacyjnąwodmienny
sposób.Podkreślajejnadrzędnośćwobecpedagogikispecjalnej.Uważa,żepodstawąpedagogikirewalidacyjnej„[...]jestpedagogikaspecjalna
mającajużwypracowanemetody,teorieitechnikinauczaniaiwychowaniadzieciniepełnosprawnych,chorych,kalekich,ułomnych”(Szczepański
1977,s.6).Pedagogikarewalidacyjnapowinnaobejmować,zdaniemJ.Szczepańskiego(1977,s.6),szerszyniżprzypisywanyprzezautora
pedagogicespecjalnejzakresdziałań–nieograniczaćsięwyłączniedozadańwobecdzieciimłodzieży.Wydajesięjednak,żejesttoodosobniona
opinia,któraniepokazujefaktycznegostanurzeczy[por.opublikowanywtejsamejpracytekstO.Lipkowskiego(1977,s.43)].Cowięcejautor,
jaksamprzyznaje,niejest„kompetentnymznawcątejrozległejdziedziny”(Szczepański1977,s.6).
Wpóźniejszejliteraturzeprzedmiotumożnaodnaleźćtrzecie,wąskierozumienieterminu„pedagogikarewalidacyjna”.Wtymujęciupedagogika
rewalidacyjna,wodróżnieniuodresocjalizacyjnej,ograniczanajestdowymiarupraktycznych
działań–obejmuje
[…]akcjęnaprawcządotyczącądzieciimłodzieżyzwszelkimirodzajamiupośledzeńischorzeń,zwyjątkiemtychjednostek
niedostosowanychspołecznie,uktórychwyższeczynnościnerwowenieuległyuszkodzeniuiktórychodchyleniaodnormymającharakter
przejściowy,wynikającyzniekorzystnegowpływuśrodowiska(Doroszewska1981,s.47–48).
Wśródterminówzbliżonychznaczeniowodopedagogikispecjalnejnależywymienićrównieżokreślenie„ortopedagogika”.Wdosłownym
tłumaczeniuoznaczaonopedagogikęnaprostowującą(gr.orthos–‘prosty,prawidłowy’),możnasięzatemspodziewać,żenazwata(podobniejak
„ortopedia”,„ortofonia”czy„ortodoncja”)będziepodkreślaćkierunek,celoddziaływańkonstytuującyopisywanądziedzinęludzkiejdziałalności.
Próbywyjaśnieniaznaczeniaomawianegoterminu,jakiepojawiająsięwpolskiejliteraturzeprzedmiotu,wskazująnabrakjednoznaczności
wrozumieniutego,czymjest/powinnabyćortopedagogika.Możnawyróżnićdwasposobyrozumieniategoterminu.Wpierwszymujęciujeston
