Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
Wprowadzenie
NiniejszaksiążkarozpoczynanowycyklzbiorowychpublikacjiprzygotowywanychwKatedrzePedagogikiSpecjalnejUniwersytetu
Warmińsko-MazurskiegowOlsztynie,zatytułowany„HoryzontyPedagogiczne”.Jesttopoczątektrzeciejjużseriipracnaukowych,po„Dyskursach
PedagogikiSpecjalnej”1i„HeurystycznymWymiarzeLudzkiejEgzystencji”2.„HoryzontyPedagogiczne”będąstanowićcyklpodejmujący
problemyzróżnychobszarówpedagogikispecjalnejorazdyscyplinpokrewnych.OddawanawręceCzytelnikapublikacjazawieratekstydotyczące
zarównoteorii,jakipraktykipedagogikispecjalnej,atakżepodmiotutejdziedzinynauki,któregorozumienieobecnieulegarozszerzeniu(odnosisię
doosóbwkażdymwiekuizróżnegorodzajuodstępstwamiodnormyinminusorazinplus).
Pedagogikaspecjalnamawymiarteoretycznyorazpraktyczny(Doroszewska1989;Baranowicz2011;Parys2011).Teoretycznapedagogika
specjalna,jakpiszeJaninaDoroszewska(1989,s.122),tworzypodstawyteoretyczneidyrektywypraktycznedopracyzosobamizodchyleniami
odnormy.Bazujeprzytymnaprawachustalonychprzezbadaniawłasneorazinnenaukiukierunkowanenanaprawępsychospołecznychuszkodzeń
człowieka(np.patosocjologię,psychologiękliniczną,psychopatologię,patologięogólną,neurologię,psychiatrię,medycynę),atakżenauki
nieukierunkowane(np.socjologię,ekonomię,anatomię).Zkoleipedagogikaspecjalnausługowa,stwierdzadalejDoroszewska(1989),należy
dodyscyplinpraktycznychwdrożeniowych,którebezpośredniosłużąosobomzniepełnosprawnościąorazsąpodstawąteoriiwpracach
weryfikacyjnychempirycznych.Uzyskane–przezdziałaniepraktyczne–daneempirycznesąpodstawądoweryfikacjiuogólnionychtezpedagogiki
specjalnejteoretycznejiinnychnaukukierunkowanych,atakżedostarczająmateriałudobadańpodstawowych.Przenoszenieteoriipedagogicznej
dopraktyki,jakpiszeCzesławKosakowski(2002),jestsprawdzianemjejwartości.Wiedzaformułowananagrunciepedagogikispecjalnejoraz
innychnaukteoretycznychukierunkowanychinieukierunkowanych,atakżenaukwdrożeniowych,zauważaKosakowski(2007),stanowi
podbudowępoznaniazjawiskaniepełnosprawności,konstruowaniakoncepcjiwzakresierehabilitacjiorazstanowieniaformimetodwedukacji.
Międzyteoriąapraktykązachodziwzajemneoddziaływanie.Zjednejstronyteoriakształtujerzeczywistośćspołecznąprzezwyznaczanienowych
paradygmatów,celów,wypracowywanienowychkoncepcji,modeliczyposługiwaniesięokreślonąterminologią;zdrugiej–możnaobserwować
wpływpraktykinaewolucjęteorii.Niemaprzytymcałkowitejharmoniimiędzyteoriąapraktyką.Obecniemożnasięspotkaćzestanowiskiem,
żepraktykapedagogikispecjalnej,pomimotego,żemaznaczniedłuższąhistorięniżteoria,jestprzezteorięwyprzedzana.Powodemrozdźwięku,
zauważaKatarzynaParys(2011),możebyćniezrozumienieteoretycznychkoncepcjiwmomencieichpojawianiasię–wyprzedzająoneswójczas.
WedługAmadeuszaKrause(2009)przyczynnapotykanegowpraktyceoporuwobecpotrzebnychzmianmożnasiędoszukiwaćwbrakugotowości
ikompetencjipedagogówpraktykóworazzdolnościsystemuinstytucjonalnegodoodpowiednichprzeobrażeń.
Kierunkirozwojupedagogikispecjalnejzarównowobrębieteorii,jakipraktykizwiązanesązuzgodnieniamiszczegółowymiwynikającymi
zprzyjętegoparadygmatu.JakwskazujeAmadeuszKrause(2010),sąonenierównomiernierozproszonewteoriiipraktycepedagogicznej.
Wpewnychobszarach,np.dydaktycznych,metodycznych,instytucjonalnychiorganizacyjnych,pozostałościtradycyjnychformpracyiopiekinad
osobąniepełnosprawnąnadalodgrywająrolędominującą.Przewagęparadygmatuhumanistycznegowidaćnatomiastwteoriipedagogikispecjalnej,
filozoficznychpodstawachtejdyscypliny.JegoźródełmożnasiędoszukaćmiędzyinnymijużwkoncepcjiMariiGrzegorzewskiej,uznawanej
zatwórczyniępolskiejpedagogikispecjalnej.AktualnawciążmaksymaGrzegorzewskiej„Niemakaleki,jestczłowiek”podkreślapodmiotowość
jednostkizniepełnosprawnością,akcentującprzedewszystkimjejczłowieczeństwo,aniewystępująceodchyleniaodnormy.Poglądyautorki
wyprzedzałyswójczas,przezconieznalazłypełnegoodzwierciedleniawpraktycepedagogicznej.ObecnieKrause(2010,s.211)podkreśla„nową
jakość,skokwrozwojunaukowym,teoretyczneprzeobrażenieidominacjęnowegospojrzeniawpołączeniuzdezaktualizacjąpoglądówimodeli
ustępujących”,określająctojako„rewolucjęparadygmatyczną”.
Rozważaniapodjętewksiążcezmierzajądoznalezieniaodpowiedzinapytanieokierunkirozwojupedagogikispecjalnej.Zarównonagruncie
teorii,jakipraktykipedagogikispecjalnejniedasięichprzeanalizowaćbezuwzględnieniazmian,jakiezaszływjejpojęciowości,kierunkach
oddziaływańrehabilitacyjnychczyintegracyjnychpo1989roku.Otwarciesięnaświatstałosiępewnymkatalizatoremprzemianiupowszechniania
ideiintegracyjnychwkształceniuorazbytowaniuosóbzniepełnosprawnościąipełnosprawnych(Kosakowski2007,s.43–44).Działania
segregacyjnezastąpionopolitykąintegracyjną,wyrównywaniemszans,walkąogodność,prawainormalizacjęśrodowiskżyciaosób
niepełnosprawnych.Dokonsekwencjitychprzeobrażeńdlafunkcjonowaniaosóbzniepełnosprawnościąmożnazaliczyćmiędzyinnymi:zmianę
stosunkudoniepełnosprawnychiwyobrażeńosamejniepełnosprawności,postrzeganiejednostkijakoautonomicznegopodmiotu,pluralizm
zachowańiwyborów,prawodogodnościiinności.Sątopozytywneprzeobrażenia,jakiemożemyobserwowaćwspołeczeństwiepolskimw
stosunkudoosóbniepełnosprawnych.PrzyjęciestandardówUniiEuropejskiejwzakresieprawa,opieki,wsparciaipomocyosobom
niepełnosprawnymbyłokluczowymmomentem,wktórymnadrodzeustawodawczejiinstytucjonalnejdoszłodopozytywnychzmiannarzecztych
osób.ZdaniemWładysławaDykcika(2002,s.35–36)pedagogikaspecjalnazmierzawkierunkuopcjihumanistycznych,wktórychniezbędne
sąposzukiwanianowychmożliwościkażdegoczłowieka,kuopcjipostulującejautonomięitworzeniewarunkówdosamorealizacjiczłowiekaz
niepełnosprawnością,przyjednoczesnymprzeciwstawianiusię„urabianiu”jegoosobowościczyprzedmiotowemutraktowaniu.Takzorientowana
pedagogikaspecjalnatopedagogikaemancypacyjnaiintegracyjnazarazem,dążącadoczynnego,interakcyjnegowspółudziałuitworzenia
doświadczaniaspołecznegozgodnegozzainteresowaniamiipotrzebamiczłowiekaniepełnosprawnego.Współczesnapedagogikaspecjalnaodwołuje
siędoogólnoludzkichwartościicelóworazposzukujeniestygmatyzującegojęzykaitechnologiiupodmiotawiającychosobypozostającewkręgujej
zainteresowań.
Odnoszącsiędoprzemian,jakiesiędokonałyidokonująwpedagogicespecjalnej,możnamówićnietylkoopewnychzmianach,aletakżeobyciu
wdrodze.Pomimopostulatówpostmodernistówidemokratycznejzmianypozostająwątpliwośćipytanie,czyfaktyczniejesteśmygotowiradzić
sobiezprzeobrażeniamispołecznymiizezjawiskiemniepełnosprawności,czytylkopowierzchownietolerowaćodmienność.Osoba
niepełnosprawnaodbiegaodspołeczniepojętychkategoriipiękna,mądrościczysprawności.Zatem,wspołecznymodbiorze,jestuosobieniem
„różnicy”,„inności”,„obcości”.Owa„różnica”zjednejstronydajeszansędookreśleniatożsamości,alezdrugiejstronymożepowodować
segregacjęiodrzucenie.
Naczęśćpierwsząopracowaniaskładająsiętekstydotycząceprowadzonychwpedagogicespecjalnejrozważańnatematprzeobrażeńiuściśleń
terminologicznych(MarzennaZaorska,KatarzynaParys,SławomirOlszewski)orazparadygmatycznych(KatarzynaĆwirynkało,AgnieszkaŻyta).
Zaprezentowanesąwniejtakżekierunkirozwojudwóchszczegółowychsubdyscyplinpedagogikispecjalnej:surdopedagogiki(GrażynaGunia)
ipedagogikiosóbzniepełnosprawnościąintelektualną(KatarzynaĆwirynkało,AgnieszkaŻyta).
Wczęścidrugiejznalazłysięanalizyrzeczywistościspołecznej.Opracowaniatemieszcząsięwzakresiesubdyscyplinpedagogikispecjalnej:
pedagogikiosóbzniepełnosprawnościąruchową,intelektualnąisurdopedagogiki.Dotycząróżnychobszarówpraktykipedagogicznej,m.in.
rozwiązańlegislacyjnych(BernadetaSzczupał),ocenytakichsferdziałalności,jakedukacja,rehabilitacja(IwonaJagoszewska,MonikaWłodarczyk-
Dudka,KatarzynaĆwirynkało,AgnieszkaŻyta),opieka,wsparcie(AnetaMróz),zatrudnienieimieszkalnictwo(KatarzynaĆwirynkało,Agnieszka
Żyta)osóbzniepełnosprawnością.
Pytanieopodmiotpedagogikispecjalnejpozwalanadookreśleniezakresuoddziaływańtejnauki.Współczesnepodejściepreferujestopniowe
rozszerzanietegopojęcia:odosóbniepełnosprawnych(czynieosiągającychrozwojowejnormy)doosóbodbiegającychodnormyzarówno
inplus,jakiinminus(por.Parys2011);odkoncentracjinadzieciachwwiekuszkolnymdoobjęciazainteresowaniemosóbodpoczęciadopóźnej
starości.Częśćtrzecią,poświęconąpodmiotowipedagogikispecjalnej,otwieratekstdotyczącyewolucjistosunkurodzicówdodziecka
zniepełnosprawnością(AnielaKorzon).Wdalszejkolejnościprezentowanesątekstyocharakterzeempirycznym,dotycząceróżnychproblemów
