Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
Prymitywność–podobniejakwinnychobszarachnowoczesnegodyskursu,takżewsztuce–niezostałabynajmniej
odkryta,leczwytworzonawrelacji,którejjednazestronnadałazwiązanązpostępempostaćnowoczesnejnarracji
odkrycia.JakzwracauwagęHannaSchreiber,autorkajedynegopolskiegoopracowaniapoświęconegokrytycznej
analiziekategorii„sztukiprymitywnej”,przybliżającegopolskiemuczytelnikowiwielowątkowądyskusję,którasię
wokółniejtoczyoddziesięcioleci,„pojęciaodkrywania,oswajaniaiudomowieniaodsyłająnasdodotychczasowych
praktykniewolenia,uprzedmiotowianiaizawłaszczania45InnegoprzezZachód.Ten,ktoodkrywaInnego,chcesię
bowiemwobecniegookreślić,awięcgonazwać,skądprostadrogadowyznaczeniagranicymiędzytym,którynazywa,
atym,którynazwęzmuszonyjestprzyjąć–międzynazywającympodmiotem,anazywanymprzedmiotem[…].
OdkrytyinazwanyInnystajesiętymsamymInnymoswojonym,któregoobecnośćprzestajeprzerażać,zamiasttego
stającsiępociągającąegzotycznością”46.
PRYMITYWIZMWSZTUCE(ZACHODNIEJ)
Wobrębiezachodniegodyskursuosztuceprymitywnośćmożemiećzarównoformęrzeczownikową,jak
iprzymiotnikową.Wpierwszymwypadkuprymitywnośćjestrozumianawkategoriachestetycznych,jakocechalub
zbiórcechformalnychdzieła,językaartystycznegoprzekazuczypraktykiartystycznej;wdrugim–wokreśleniu
„sztukaprymitywna”,chodziodziełatychludzi,dlaktórychprymitywnośćjestkondycjąistnienia.JakkonstatujeErnst
GombrichwobszernymstudiumThePreferenceforthePrimitive,poświęconymzagadnieniuprymitywnościwsztuce
zachodniej47,oddrugiejpołowyXVIIIwiekuprymitywność,rozumianajakozbiórcechformalnychorazjakowartość
estetyczna,byłaszerokodyskutowanaprzezfilozofów,teoretyków,krytykówihistorykówsztukiorazartystów
współtworzącychzachodnidyskursosztuceijejpraktykiartystyczne.Cojednaknajważniejsze,wszystkierozwiązania
uznawanezaprymitywnewynikałyzpodjęciaprzezartystęświadomychdecyzjiestetycznych:dlanowoczesnych
twórcówprymitywnośćbyłakwestiąswobodywyborustylistyki–czyliprymitywizmem.Gombrichwręcz
łączymożliwośćzaistnieniaprymitywnościwsztucezachodniejzkantowskimrozumieniemwolnościirewolucją
francuską,któraskonfrontowaławszystkichzkoniecznościąwyborupolitycznego.„Możnapowiedzieć–pisze,–
żewsferzesztukianalogiądowyboruopcjipolitycznejbyłwybórstylistyki”48.Prymitywnośćwsztucezachodniej
okazujesięwięckwestiąwyborustylu,czylizjawiskiemnietylkochronologicznie,aletakżestrukturalnie
nowoczesnym:wszakkondycjaczłowiekanowoczesnegopoleganatym,żedziękiwłasnejemancypacjiiwolności
wyborustalemusiwybierać49.
Natomiasttwórcaprymitywny–wodróżnieniuodartystynowoczesnego–niemawyboruiniepotrafitworzyćwinnej
stylistyceniżwłaśnieprymitywna.Jestbowiemzdeterminowanyprzezwłasnąkondycję,ataoznaczaprzedewszystkim
nieznajomośćspecyficznejhistoriizachodniejtradycjiartystycznej.Dziękitejnieznajomościtworzywsposób
„instynktowny”i„naturalny”50,wolnyodwszelkichkonwencjiprzedstawieniowych51,aprzezto–jakuważali
awangardowiartyścizprzełomuwieków–trafiającybezpośredniowsednorzeczy.NałamachalmanachuDerBlaue
ReiterAugustMackewyraziłtotak:„Słyszećgromtoodczuwaćjegotajemnicę.Rozumiećjęzykformznaczy:być
bliżejichtajemnicy,żyć.Czyżniedziecisątwórcami,cowprostztajemnicyswychuczućtworzą,bardziejniż
naśladującgreckieformy?Czyżniesąnimidzicyartyści,własneformymający,potężnejakformagromu?Gromsię
wyraża,kwiat,każdasiła–wyrażasięwformie”52.Przypisywaniewłaśniedzieciomidzikimzdolnościtworzenia
ekspresyjnychform„wprostztajemnicywłasnychuczuć”byłozjednejstronypochodnąfiguryInnego,rozumianego
jako„bytcałkowity”Maussaprzeciwstawiany„rozdwojonemuwsobie”podmiotowinowoczesnemu,azdrugiej–
ewolucjonistycznegoprzekonaniaorekapitulacjiprzebiegufilogenezywontogenezie,zgodniezktórymtakzwaneludy
prymitywnemiałybyćodzwierciedleniemdzieciństwacałejludzkości.„Wysiłkiludównawczesnymetapiecywilizacji
sąjakwysiłkidzieci;choćwidaćwnichpragnieniemocy,posiadająwdziękinaiwnośćrzadkospotykanąwśrednim
wieku,anigdyuschyłkudojrzałegożycia.Jesttakwdziecięctwiekażdejsztuki.CimabueiGiottoniemająfizycznego
urokuRafaelaanimęskiejpotęgiMichałaAnioła,leczprzewyższająichobuwdziękiemiszczerąprawdą”53,pisał
wpołowieXIXOwenJones,jedenzpierwszychteoretykówwzornictwaiautorksiążkipoświęconejornamentowi,
wktórejprzekonywał,żewspółcześnitwórcymogąsięodludówpierwotnychwielenauczyć.
WpoczątkachXXwiekuprzekonanie,że„naszedziecipodążajątąsamąścieżką,którąprzebylinasiprzodkowieiktórą
krocządziśludyprymitywne”,nadaldominowałonietylkowliteraturzestrictenaukowej,lecztakżewpublikacjach
orysunkudziecięcym54.SekwencjareprodukcjinapierwszychdziesięciustronachDerBlaueReiterobejmowała
bawarskiludowyobraznaszklepodlewanylustrem,obrazPicassaKobietazmandolinąprzyfortepianieorazdwa
rysunkipodpisanejako„sztukadzieci”(Kinderzeichnungen)55.Wpodpisachdopozanowoczesnychdziełnie
wskazywanoaniautorów,anitytułów;przeważnieniebyłownichrównieżdatowania–zwyjątkiemobiektów
zachodnichzepokpoprzedzającychnowoczesność(średniowiecznych,wczesnonowożytnych).Takżesztukadzieci,
którąreprodukowanowDerBlaueReiter,byłabezczasowaianonimowa,nawetwówczas,gdyreprodukowanyrysunek
byłpodpisanyimiałjakąśdatę56.Tepozanowoczesneświaty–egzotycznezpowoduodległościwczasie,przestrzeni
czystrukturzespołecznej–dostarczałynowoczesnościjejinnych,którychkonstruowanojakomodelowych
wyrazicieliuniwersówznaczeniowych,różnychodjejdominującegodyskursu,aprzeztopodobnychdosiebiezjego
perspektywy.Figuryinnychjużwtekstachosiemnastowiecznychtwórcównowoczesności,jakMonteskiuszczy
Jean-JacquesRousseau,okazywałysięużytecznedokonstruowaniajejkrytykipoprzezopiszperspektywy
alternatywnychsystemówwartości.
