Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
historycznościcechującejistnieniesamegobadacza;jako„ludybezhistorii”pozostawalizanurzeniwniezmiennościczy
teżniezwykłejpowolności„czasunatury”.Allochroniatosytuacja,wktórejdwieosobybiorąceudział
wbadaniach,czylispotykającesięwtymsamymczasieimiejscu–badaczibadany–wantropologicznejreprezentacji
stająsięsobieobceczasowo.JaksugerujeFabian,nowoczesnaantropologiajakonaukaempirycznakonstruujeswe
przedstawieniawedługporządkuwłaściwegoobserwacji,czyliwizualności,przezcosąonepozbawioneupływuczasu.
BadaczdystansujesięwtensposóbwobecInnego,tworzącswójprzedmiotbadań,czylioglądu,apotemjego
reprezentacje.WedługFabianametanarracjapostępu,któraporządkowałaświatnowoczesnychantropologów,czyniła
podróżwprzestrzenizarazempodróżąwczasie,abadanimielistatusżywychskamielin.Byłotomożliwedlatego,
żewmiejscu,doktóregoantropologdocierał,czaszdawałsięnieistnieć,abadanibyli„ludamibezhistorii”.
GramatycznyczasteraźniejszyetnograficznychopisówbyłgłównymnarzędziemwytwarzaniaInnegozanurzonego
wretorycznympraesensetnographicum.Antropolog–awrazznimjegoczytelnik–takżezanurzałsięwtenobcy
czasowoświatdziękiantropologicznejreprezentacji,zachowującjednakświadomośćwłasnejhistoryczności
nowoczesnegopodmiotu.
Zakładanastabilnośćiniezmiennośćczasuludówpierwotnychtowarzyszyłakolejnemuważnemunarzędziu
konstruowaniaprymitywności,którymbyłwątekżaluzatym,copostępusuwałzeswejdrogiiniszczył.Renato
Rosaldo,poddającgokrytycznejanalizie,łączytenżalzpostawą,którąokreślamianemimperialistycznej
nostalgii37.„Kiedytakzwanyprocescywilizacyjnydestabilizujejakieśsposobyżycia,–piszeRosaldo–sprawcy
zmianydoświadczająprzekształceńinnychkulturtak,jakbystanowiłyichosobistąstratę”38.Zależnośćtaniedotyczy
zresztątylkoprymitywnychformżycia,któreuległyprzemianienaoczachmodernizatorów,leczcałościtego,
conowoczesnośćokreślajako„naturę”:niszczącśrodowiskoprzyrodnicze,nowoczesnośćwygenerowałarównocześnie
kultnatury.Nostalgiajest,wedługRosalda,„emocjąszczególnieodpowiednią,gdychodziopróbępotwierdzenia
własnejniewinności,gdymówisięoczymś,cosamemusięzniszczyło.Czyżnieodczuwamynostalgiiwspominając
dzieciństwo?Iczyżtewspomnienianiesąprawdziwieniewinne?”39.Podobniekolonizatorzyimodernizatorzy
odczuwająnostalgicznyżalza„tradycyjną”kulturąprymitywnegoludu–czylitakąjejformą,zktórązetknęli
siępodczasswegopierwszegoznimkontaktu.Rosaldopodkreśla,żeimperialistycznanostalgiatowarzyszynietylko
urzędnikomkolonialnymczymisjonarzom,którychświadomedziałaniamiałynaceluwprowadzeniezmianwimię
postępu,lecztakżeetnologomiantropologom,znimsamymwłącznie.„Właśnieteraz,kiedymetodyicelenaukowej
etnologiiterenowejprzyjęływłaściwąformę–pisałBronisławMalinowski–kiedyludzieprzygotowanidopodjęcia
badańterenowychrozpoczęlipodróżedoegzotycznychkrajówipodjęlistudianadzwyczajamiichmieszkańców,
ciwymierająniemalnanaszychoczach”40.WieluetnologówiantropologówXXwiekuznostalgiąopisywało„smutne
tropiki”,którychpierwotnośćbezpowrotniemijałanaichoczach,równocześnieuzasadniająckonieczność
instytucjonalnegowsparciaifinansowaniawłasnychbadańichratowniczymcharakterem.WedługRosaldafigura
„znikającegodzikiego”jest„wzoremideologicznym”,uwarunkowanymspołecznąrzeczywistościądominacji
ipodporządkowania,wpisanychwprocesymodernizacjiikolonizacji41,podczasgdyżalzaodchodzącym
społeczeństwemtradycyjnymto„konwencjonalnytrop”,przekształceniesemantyczne,poktóresięgaetnologia.„Tego
antropologicznegotropuniedasięłatwoijednoznacznieoddzielićoddziwnegopragnieniakolonialnegourzędnika,
którypożądatego,cosamzniszczył:sentymentalnegodyskursu,którynazwałemimperialistycznąnostalgią.Oba
próbująwykorzystaćzpozorunieszkodliwystanemocjonalnyjakomaskęniewinności,byukryćswezaangażowanie
wprocesydominacji”42.
Nieodłącznymelementemnarracjipostępujestodkrycie:toonoposzerzahoryzontnaukowegopoznania,otwieranowe
rynkiipozwalaprodukowaćwięcejbardziejużytecznychrzeczy;toonoumożliwiłocywilizacjibezpośrednią
konfrontacjęzprymitywem,awefekcietakżepowstaniedyscyplinnaukowychtakichjakantropologiaczy
etnologia.Nowoczesneodkrywaniezakładawyjścioweistnieniedwóchcałkowicieodrębnychbytów:sprawczy,
działającypodmiot-odkrywcęibiernyprzedmiotodkrycia,aodkryciepoleganatym,żenaskutekdziałaniapodmiotu
przedmiotzostajeodkryty.Legitymizacyjnamoctakskonstruowanejnarracjidotyczyłanietylkoprawodkrywającego
dookrytego,aletakżesankcjonowałauprzedniewobecodkryciaistnienieobuuczestników.Wtensposóbzarówno
„dawnewartości”,jaki„noweświaty”konstruowanesąprzeznowoczesneodkryciejakozastane,aniejako
wytworzonewprocesieodkrywania.Współcześniejednaktrudnojużtakrozumiećrelacjęodkrywaniainiebraćpod
uwagę,żewszyscyuczestnicyodkryciaustanawiająsięnawzajem;choćoczywiścieto,dojakiegostopniaiwjaki
sposóbtosiędzieje,bywaróżnieopisywanewzależnościodcharakteruodkrycia43.
Nowoczesnydyskursosztucewłaśniezapomocąnarracjiodkrycialegitymizowałużycieprymitywnościdoradykalnej
krytykiakademickiegoporządkusztukiprzezawangardęnapoczątkuXXwieku.Wnajbardziejkanonicznejwersji,
wustachPablaPicassa,narracjatabrzmitak:„KiedywybrałemsiędoTrocadéro–tobyłocośobrzydliwego.
Wyprzedażstarzyzny.Smród.Byłemsamiutki.Chciałemwiać.Zostałem.Zostałem.Zrozumiałem,żetocośbardzo
ważnego:cośsięwemnieprzekręciło,nonie?Maskitoniebyłyrzeźbyjakwszystkieinne.Nicztychrzeczy.Tobyła
magia.AdlaczegonieEgipcjanie,nieChaldejczycy.Niepołapaliśmysięwtym.Tamcisąprymitywni,alenie
magiczni.Murzynitoegzorcyści,odtamtejporyznamtosłowopofrancusku.Egzorcyzmyprzeciwkowszystkiemu:
przeciwkogroźnym,nieznanymduchom.Niemogłemsięnapatrzećfetyszom.[…]Zrozumiałem,doczegoMurzynom
służyrzeźbienie.Dlaczegotrzebarzeźbićtak,anieinaczej”44.Odkrycieprymitywnościtojedenzfilarów
awangardowejopowieścioprzemianach,któredokonałysięwpolusztukinaprzełomieXIXiXXwieku.
