Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
1.Sprawiedliwośćokresutransformacji
41
doznanychkrzywdiniesprawiedliwości.Budowanowegoładuopierasięna
zaprzeczeniustaremuporządkowi,ajednocześniedziedzictwoprzeszłości(wtym
dokonywanezbrodnieczywpływpropagandy)uniemożliwiazamazywaniepodzia-
łówspołecznych.nCzłowiek,którydoznałniesprawiedliwości,któryprzeszedł
przezrozmaitetragedie,mawduszyjakiśzarodek,jakieśpragnieniesprawiedli-
wości,abywreszcierachunekzostałwyrównany”33.Tonwyrównanierachunków”
możezjednejstronystanowićmotywacjędlatworzeniamechanizmówsprawie-
dliwościokresutransformacji,azdrugiejprowadzićrównieżdoeskalacjiniena-
wiści,zwłaszczapokonflikcie,lubdoorganizowaniansprawiedliwościludowej”,
którejprzykładembyłozabójstwomałżeństwaCeausescuw1989r.wRumunii
lubtrybunałyludowedziałającewpowojennejFrancji,zajmującesięprzypadkami
kolaborantów34.Wymógmoralnymoże,cociekawe,stanowićrównieżuzasad-
nieniedlaunikaniasprawiedliwościokresutransformacji.Radykalneodcięciesię
odprzeszłościjestodcięciemsięodosądzania,zewzględunawyższośćmoralną
nowejwładzy.DoskonalestreszczatozdaniewypowiedzianeprzezVaclávaHavla:
nWszyscyjesteśmyodpowiedzialni,każdywinnymstopniu,zautrzymywanietotalitarnej
maszyny.Niktznasniejestwyłącznieofiarą,bokażdyznaspomagałjąstworzyć”35.
Drugim,równieważnym,źródłemsprawiedliwościokresutransformacjisą
normyprawne,wtymnormymiędzynarodowegoprawahumanitarnegoorazmię-
dzynarodowegoprawaprawczłowieka.Zmiany,którezaszływpostrzeganiupraw
człowiekawlatachosiemdziesiątychidziewięćdziesiątychXXwieku,wpłynęły
naprzebiegtransformacjiustrojowejorazwarunki,wedługktórychsięodbywała.
Uniwersalnajurysdykcjaczyrozwijającesięmiędzynarodowesądownictwokarne
stworzyłoalternatywędlabezkarnościsprawcównaruszeńprawczłowiekana
poziomiekrajowym.AresztowaniewWielkiejBrytaniigen.AugustoPinocheta,
anastępnieuznaniemożliwościjegoekstradycjidoHiszpaniiwzwiązkuzzarzu-
tamidotyczącymitortur,wpłynęłynawznowieniepostępowaniawChileoraz
nazmianęorzecznictwatamtejszychsądów36.Niektórzyautorzywskazują,że
sprawiedliwośćokresutransformacji,wzwiązkuzrozwojemmiędzynarodowego
sądownictwakarnegoiewolucjąprawczłowieka,ustąpiłamiejscansprawiedli-
wościokresupotransformacji”(ang.posttransitionaljustice),którejzałożeniem
jestodpowiedzialnośćkarnadlasprawcównaruszeńprawczłowiekazokresu
33J.Tischner,Etykaahistoria.Wykłady,InstytutMyśliJózefaTischnera,Kraków2008,s.322.
34Por.szerzejartykuływ:N.J.Kritz(red.),TransitionalJustice.HowEmergingDemocracies
ReckonWithFormerRegimes,UnitedStatesInstituteofPeace,WashingtonD.C.1995,t.2,
s.86-102.
35V.Havel,Przemówienienoworoczne,1stycznia1990r.,za:H.Schwartz,Lustrationin
EasternEurope,w:N.J.Kritz(red.),TransitionalJustice.Howł,op.cit.,t.1,s.464.
36N.Roht-Arriaza,ThePinochetEffect:TransnationalJusticeintheAgeofHumanRights,
UniversityofPennsylvaniaPress,Philadelphia2006,s.67-96.
