Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
40
RozdziałI.Polskikonstytucjonalizmijegoźródła
WolnychMularzyJakubaAndersonaczyteżprzypomnianejwcześniejrodzimejKon-
stytucjiNihilnovi.Taostatnialiczysobieraptemjednozdanie,wyrażającecoprawda
fundamentalną,alejednakzaledwiejednązasadęustrojową,aprzecieżwspółcześnie
uważasię,żespisanePrawoNajwyższepowinnomiećichwięcej.Kryteriumtojest
spełnianeprzezPrawaKardynalne,alewrodzimejliteraturzeprzedmiotunieprzyznaje
imsiękonstytucyjnejrangi,byćmożegłównieztegopowodu,żeniemieszcząsięone
wnurcieoświeceniowegokonstytucjonalizmu,traktowanegozdużąpodejrzliwością
przezwiększośćpolskichparlamentarzystówprzed1791r.,kiedytoudałosięuchwalić
UstawęRządową.
Przyrygorystycznympodejściumożnajejzarzucićto,żewnazwienieodnajdziemy
pojęciakonstytucja.Stałosiętakdlatego,żewtamtymczasiewciążjeszczekonstytucje
wspołecznejświadomościmieszkańcówRzeczypospolitejObojgaNarodówbudziły
skojarzeniezważnymi,powstającyminaparlamentarnymgruncieaktamiprawnymi,
którychtwórcyniezamierzaliwszakżeopisywaćwcałościowy,pożądanyprzeznich
sposóbdziałaniapaństwowejwładzy.
Ztakimwłaśniezamiaremmamydoczynieniawprzypadkuniebezpowodunazwa-
nejpostfactumKonstytucjątrzeciomajowejUstawyRządowej.Wprzeciwieństwiedo
bardziejogólnychizachowawczychPrawKardynalnychtenstworzonyprzeznkróla
istanyskonfederowane”aktprawnystanowiłwyrazreformatorskichdążeńpostępo-
wychkręgówinteligencji,narzucającychperfasetnefasswąwolęntłumomciemnej
szlachty”
.Abypokonaćjejopór,niedopełniono-zgodniezdewiząnszlachetnycel
uświęcaśrodki”-wszystkichodnoszącychsiędoprocesuprawodawczegoformalności.
DziękitemumogłapowstaćUstawa/Konstytucja,mającausprawnićfunkcjonowanie
państwowości.Uznano,żekamieniemwęgielnymustrojowejreformymabyćnastawione
nawzmocnieniemonarszejwładzyprzemodelowanieegzekutywy.Postanowiono,że
temuzamiarowiwalnieprzysłużysięzniesieniewolnejelekcjigłowypaństwa.Pośmierci
StanisławaAugustaPoniatowskiegonatroniemiałazasiąśćsaskadynastiaWettynów
wosobieFryderykaAugusta,któregomęscypotomkowiemielibezpotrzebyobiorupa-
nowaćnadpolskimipoddanymi.Rygorystycznadynastycznośćbyławówczastraktowana
jakoniezbędnagwarancjadlasilnejmonarchii.Zmierzaniewstronęzsyntetyzowania
tegoustrojowegoideałuzkonstytucjonalizmemjawiłosięjakoatrakcyjniejszerozwią-
zanieniżtrwanieprzybardziejoryginalnym,aleuznanymzaprzestarzały,własnym
wzorcuustrojowym.
Wimiętegoprzekonaniadokonanokonstytucyjnegozamachunapodstawowepoli-
tyczneosiągnięcieszlacheckichmas,jakimbyłopowszechnewramachpolitycznego
naroduprawowyborcze.Reformatorzydoszlidowniosku,żedrobnaszlachta(nazywana
gołotą)niezasługujenanie,wzwiązkuzczymodebralijejmożliwośćuczestniczenia
wwyborachparlamentarnych,zastrzeżonychodtejporywyłączniedlamajętnychzie-
