Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
48
KsięstwoWarszawskie(1807–1815)
anawetjakiejścząstkiwolności”.Istnieniepewnychenklawwolności,względ-
nejswobodywypowiedziiprzekonańpodrządamipruskimidostrzegalirównież
inni.Zpewnąprzesadąwspominałonichreprezentującyelitymieszczańskie
AntoniMagier:Dwolnośćosobista,wolnośćmówienia,druku,uleganiecodo
prawazarównodlawszystkichstanówbyłozachowane”.WirydiannaFiszerowa,
wywodzącasięzkręgówwielkopolskiegoziemiaństważonalegionowegopuł-
kownika,tłumaczyłaichistnienieprzekonaniemwładzpruskichostabilizacji
sytuacjipolitycznejinieodwracalnościbieguwydarzeń:DPrusypozwalałynam
rozprawiaćwnajlepsze,uważając,żepocałkowitymrozbiorzePolskiniepotrze-
bowałyonicwięcejsiętroszczyć”
50
.
Brakwolnościpolitycznejiograniczeniaswobodypublicznychwypowiedzi
podrządamipruskiminieulegająwątpliwości.Naichcharaktersporoświatła
rzucajednakhistoria,którarozpoczęłasięwstyczniu1801rokuwwarszawskim
teatrzeWojciechaBogusławskiego.Dyrektoriodtwórcagłównejroliwtragedii
OttozWittelsbachwskładanychpublicznościnoworocznychżyczeniachumie-
ściłaluzjedopowstanianiepodległejPolskitakwyraźne,żewładze,zaalarmo-
waneraportemobecnegonawidowniagenta,wszczęłydochodzenie.Oskarżony
opodburzanierodaków,Bogusławskizłożyłszczegółowewyjaśnienianapiśmie
samemuministrowiPrusPołudniowychOttonowivonVossowi.Przedstawił
wnichszczegółowąanalizęwierszowanychżyczeń,kpiącprzytymwżywe
oczyzpruskichurzędników.Ichobiekcjicodoszczerościzeznańnierozwiało
wiernopoddańczeoświadczenieartysty:Dnigdyniepowstaływemnieżadne
zdradzieckiemyśli,apodrządamiNajjaśniejszegoPanaczujęsięszczęśliwy”.
Mimotośledztwoumorzono
51
.
Wprzypadkutym,jakwsoczewce,skupiasiękilkacharakterystycznych
cechsystemurządówwzaborzepruskim:rozbudowanainwigilacjapoddanych
(policyjnyagentnawidowni),drobiazgoweśledztwo(służąceustaleniu,co
miałyoznaczaćsłowa:DRódmójmychprzodkówprzywdziejeodzieże”),groźba
zastosowaniasurowychsankcjii–ostatecznie–zamknięciesprawypozłożeniu
przezpodejrzanegoniezbytprzekonującychwyjaśnieńioficjalnejdeklaracji
lojalności,wktórejszczerośćniktniewnikał.Wzaborzerosyjskimpodobne
życzenianoworocznezłożonepublicznościzapewneszybkozaprowadziłyby
Bogusławskiegodokibitkimknącejdalekonawschód.Jaknawarunkiżyciapod
50K.Koźmian,Pamiętniki,oprac.J.Willaume,t.2,Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk1972,
s.176;P
.Żbikowski.Wpierwszychlatachnarodowejniewoli…,s.285;W
.Tokarz,OstatnielataHugona
Kołłątaja,t.1,Kraków1905,s.197;J.U.Niemcewicz,PodróżepoAmeryce1797–1807,Wrocław–
Warszawa1959,s.287–290;A.Magier,EstetykamiastastołecznegoWarszawy,s.156;W
.Fiszerowa,
Dziejemojewłasneiosóbpostronnych,Londyn1975,s.212.
51Z.Raszewski,Bogusławski,Warszawa1982,s.352–356;J.Czubaty,Zasada„dwóchsumień”…,
s.196–197.
