Kultura języka polskiego

Tomasz Karpowicz

Uzyskaj dostęp

Zakup książkę

ISBN/ISSN:

978-83-012-0320-7

DOI:

Wydawnictwo:

Wydawnictwo Naukowe PWN

Rok wydania:

2018

Liczba stron:

283

XML:ISBN/ISSN:

ONIX MARC21

Bibliografia:

Karpowicz, Tomasz. Kultura języka polskiego. Red. . Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2018, 283 s. ISBN 978-83-012-0320-7

Bibliografia refWorks:

RT Book, Whole

SR Electronic(1)

A1 Karpowicz, T.

T1 Kultura języka polskiego

PB Wydawnictwo Naukowe PWN

PP Warszawa

YR 2018

SN 978-83-012-0320-7

Bibliografia BibTex:

@Book{ 198991, author = "Karpowicz, Tomasz", editor = "", title = "Kultura języka polskiego", publisher = "Wydawnictwo Naukowe PWN", year = "2018", address = "Warszawa", isbn = "978-83-012-0320-7" }

Bibliografia endNote:

TY - BOOK

AU - Karpowicz, Tomasz

ED -

TI - Kultura języka polskiego

PB - Wydawnictwo Naukowe PWN

CY - Warszawa

PY - 2018

SN - 978-83-012-0320-7

ER -

Netografia (standard APA):

Karpowicz, Tomasz. Kultura języka polskiego [baza danych online] Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2018 [dostęp: 23 07 2024]. Dostęp w Ibuk Libra: https://libra.ibuk.pl/reader/kultura-jezyka-polskiego-tomasz-karpowicz-198991.

językoznawstwo, ortografia, interpunkcja, wymowa, język, poprawność

Nowe, zaktualizowane i uzupełnione wydanie cenionego i nowoczesnego podręcznika akademickiego z dziedziny kultury języka, poświęconego problemom poprawnej wymowy i pisowni. Autor wykorzystał wieloletnie doświadczenie z pracy w Radzie Języka Polski...

Więcej

ISBN/ISSN:

978-83-012-0320-7

DOI:

Wydawnictwo:

Wydawnictwo Naukowe PWN

Rok wydania:

2018

Liczba stron:

283

XML:ISBN/ISSN:

ONIX MARC21

Wstęp12
1. Natura polskiej wymowy16
I. Wymowa16
1.1. Zbiór polskich głosek17
1.2. Relacja między głoską a fonemem18
1.3. Relacje między głoskami a literami20
1.3.1. Litery samogłoskowe21
1.3.2. Litery spółgłoskowe21
1.3.3. Problem współczesnych polskich półsamogłosek22
1.3.4. Wymowa literowa22
1.4. Zróżnicowanie normy fonetycznej23
1.4.1. Style wymowy23
1.4.2. Poziomy normy fonetycznej24
1.4.3. Istota wymowy regionalnej25
1.5. Tendencje rozwojowe polskiej fonetyki27
2. Akcent wyrazowy28
2.1. Charakterystyka normatywna współczesnego polskiego akcentu wyrazowego28
2.2. Kierunki zmian ewolucyjnych w akcentowaniu wyrazów29
2.3. Norma akcentowa a odstępstwa od paroksytonezy31
2.3.1. Formy fleksyjne rzeczowników obcego pochodzenia zakończonych na ~ika/~yka w mianowniku liczby pojedynczej31
2.3.2. Formy pierwszej i drugiej osoby liczby mnogiej czasowników w czasie przeszłym32
2.3.3. Formy trybu przypuszczającego32
2.3.4. Historyczne zrosty liczebnikowe33
2.3.5. Inne rzeczowniki pochodzenia obcego33
2.3.6. Proparoksytoniczne akcentowanie rzeczowników rodzimych35
2.4. Proklityki36
2.5. Enklityki37
2.6. Akcent oksytoniczny37
2.7. Akcentowanie nazw własnych38
3. Problem (samo)głosek nosowych39
2.8. Błędy w akcentowaniu wyrazów39
3.1. Wymowa głosek zapisywanych literą ę na końcu wyrazu40
3.2. Wymowa głosek zapisywanych literą ą na końcu wyrazu41
3.3. Wymowa głosek zapisywanych literą ę przed literami spółgłoskowymi41
3.3.1. Wartości fonetyczne litery ę przed literami odpowiadającymi spółgłoskom szczelinowym41
3.3.2. Wartość fonetyczna litery ę przed literami l oraz ł42
3.3.3. Wartości fonetyczne litery ę przed literami odpowiadającymi innym spółgłoskom42
3.4. Wymowa głosek zapisywanych literą ą przed literami spółgłoskowymi44
3.4.1. Wartości fonetyczne litery ą przed literami odpowiadającymi spółgłoskom szczelinowym44
3.4.2. Wartość fonetyczna litery ą przed literą ł45
3.4.3. Wartości fonetyczne litery ą przed literami odpowiadającymi innym spółgłoskom45
3.5. Wymowa głosek zapisywanych literami am, an, em, en, om, on itp46
3.6. Wymowa głosek zapisywanych literami nk lub ng47
3.7. Wymowa głosek zapisywanych literą ń47
3.7.1. Wartość fonetyczna litery ń na końcu wyrazów48
3.7.2. Wartość fonetyczna litery ń przed literami odpowiadającymi spółgłoskom szczelinowym48
3.7.3. Wartość fonetyczna litery ń przed literami odpowiadającymi spółgłoskom nieszczelinowym48
3.7.4. Wartość fonetyczna połączenia liter ni przed literami samogłoskowymi48
4. Wymowa głosek zapisywanych połączeniem litery samogłoskowej z literą u49
4.1. Połączenie liter au w wyrazach rodzimych49
4.2. Połączenie liter au w wyrazach obcych50
4.3. Połączenie liter eu w wyrazach rodzimych50
4.4. Połączenie liter eu w wyrazach obcych50
5. Wymowa głosek zapisywanych połączeniem litery samogłoskowej z literą samogłoskową inną niż u51
6. Wymowa głosek zapisywanych połączeniami liter bi, pi, mi, wi oraz fi51
6.1. Połączenia typu bi przed literą samogłoskową51
7. Wymowa głosek zapisywanych literami gie lub kie oraz ge lub ke52
6.2. Połączenia typu bi przed literą spółgłoskową52
8. Wymowa głoski zapisywanej literą ł53
9. Wymowa głosek zapisywanych literami li53
10. Ubezdźwięcznienie na końcu wyrazu54
11. Upodobnienia fonetyczne55
11.1. Upodobnienia pod względem dźwięczności55
11.2. Upodobnienia pod względem miękkości57
11.3. Upodobnienia pod względem miejsca artykulacji57
11.4. Upodobnienia pod względem stopnia zbliżenia narządów mowy58
11.5. Uproszczenia grup spółgłoskowych59
12. Wymowa głosek zapisywanych literą h oraz dwuznakiem ch62
11.6. Inne redukcje głosek62
13. Wymowa głosek zapisywanych połączeniami liter typu ai, ei, oi63
14. Wymowa głosek zapisywanych połączeniami liter ii lub ji64
15. Wymowa głoski zapisywanej literą i na początku wyrazu64
16. Wymowa głosek zapisywanych połączeniem liter aj65
17. Wymowa głosek zapisywanych podwojoną literą samogłoskową (inną niż i)65
18. Podsumowanie65
1. Natura polskiej ortografii68
II. Ortografia68
1.1. Zasada konwencjonalna70
1.2. Zasada historyczna71
1.3. Zasada morfologiczna72
1.4. Zasada fonetyczna73
2. Użycie wielkiej albo małej litery74
2.1. Użycie wielkiej litery ze względów składniowych75
2.2. Użycie wielkiej litery ze względów grzecznościowych75
2.3. Użycie wielkiej litery ze względów graficznych76
2.4. Użycie wielkiej litery ze względów semantycznych76
2.4.1. Pisownia nazw osobowych i ich odpowiedników76
2.4.2. Pisownia nazw geograficznych i administracyjnych79
2.4.3. Pisownia tytułów utworów82
2.4.4. Pisownia nazw obiektów miejskich83
2.4.5. Pisownia nazw instytucji, urzędów oraz organizacji85
2.4.6. Pisownia nazw firm i marek a pisownia nazw produktów przemysłowych86
2.4.7. Pisownia innych podgrup nazw własnych87
2.5. Użycie małej litery91
2.4.8. Pisownia przymiotników91
2.5.1. Pisownia nazw przedziałów czasowych91
2.5.2. Pisownia nazw wydarzeń historycznych92
2.5.3. Pisownia rzeczowników utworzonych od nazw osobowych93
2.5.4. Pisownia podgrup rzeczowników osobowych93
2.5.5. Pisownia podgrup nazw gatunkowych94
2.5.6. Pisownia innych podgrup rzeczownikowych95
2.6. Fakultatywne użycie wielkiej litery97
2.5.7. Pisownia podgrup przymiotnikowych97
3. Pisownia łączna lub rozdzielna98
3.1. Pisownia łączna102
3.1.1. Pisownia łączna cząstki nie-102
3.1.2. Pisownia łączna cząstki -by106
3.1.3. Pisownia łączna cząstek -że (-ż) oraz -li108
3.1.4. Pisownia zrostów a pisownia zestawień108
3.1.5. Pisownia wyrażeń przyimkowych109
3.1.6. Pisownia przyimków złożonych110
3.1.7. Pisownia wyrażeń zaimkowych110
3.1.8. Użycie łącznika w zestawieniach i złożeniach110
3.2. Pisownia rozdzielna115
3.2.1. Pisownia rozdzielna cząstki nie115
3.2.2. Pisownia rozdzielna cząstki by (bym, byś, byśmy itp.)117
3.3. Pisownia połączeń typu dziko rosnący, nowo otwarty119
4. Pisownia litery h a pisownia dwuznaku ch120
5. Pisownia litery ż a pisownia dwuznaku rz122
6. Pisownia litery ó a pisownia litery u124
7. Zapisywanie głosek nosowych125
7.1. Pisownia litery ą126
7.2. Pisownia litery ę126
7.3. Pisownia połączeń liter om, on oraz em, en127
8. Zapisywanie głosek miękkich128
8.1. Wielofunkcyjność litery i129
8.2. Pisownia litery i a pisownia litery j na początku wyrazu129
8.3. Pisownia liter i oraz j po literach samogłoskowych130
8.4. Pisownia liter i oraz j po literach spółgłoskowych130
8.5. Pisownia form fleksyjnych rzeczowników zakończonych na ~ia albo ~ja131
8.6. Oddawanie w zapisie upodobnień głosek pod względem miękkości132
9. Pisownia wybranych grup spółgłoskowych i samogłoskowych133
8.7. Pisownia połączeń ge, ke oraz gie, kie133
8.8. Pisownia połączeń literowych gę oraz kę133
8.9. Pisownia połączeń hi, hy oraz chi, chy133
9.1. Pisownia połączeń liter ns oraz nz134
9.2. Pisownia połączeń gz oraz ks134
9.3. Pisownia litery x134
9.4. Pisownia form fleksyjnych rzeczowników zakończonych na ~eja136
9.5. Pisownia form fleksyjnych rzeczowników zakończonych na ~ea136
9.6. Pisownia form fleksyjnych rzeczowników zakończonych na ~ua137
10. Pisownia wybranych przedrostków oraz przyrostków i zakończeń138
10.1. Pisownia przedrostków z-, s-, ś-138
10.2. Pisownia przedrostków wz-, wez-, ws-, wes-, wsz-, wś-139
10.3. Pisownia innych przedrostków zakończonych na spółgłoskę139
10.4. Pisownia rzeczowników z przyrostkiem -ba139
10.5. Pisownia rzeczowników zakończonych na ~ca139
10.6. Pisownia zakończenia ~ski140
10.7. Pisownia zakończeń ~cki oraz ~dzki141
10.8. Pisownia zakończenia ~czyzna143
10.9. Pisownia zakończenia ~two145
11. Pisownia zakończeń niektórych form czasownika148
11.1. Zakończenie bezokolicznika jako problem ortograficzny148
11.2. Pisownia zakończeń form trzeciej osoby liczby pojedynczej czasu przeszłego czasowników rodzaju męskiego150
11.3. Pisownia zakończeń imiesłowów przysłówkowych150
12. Podsumowanie151
11.4. Oboczności typu trzepoczę – trzepocę151
1. Natura polskiej interpunkcji154
III. Interpunkcja154
1.1. Ogólnopolska norma interpunkcyjna a wewnętrzne ustalenia instytucjonalne156
1.2. Niefortunne, szkolne formułki156
2. Użycie kropki157
2.1. Funkcja oddzielająca kropki157
2.2. Kropka na końcu odpowiednich skrótów158
2.3. Kropka po cyfrze159
2.4. Obligatoryjne pomijanie kropki160
3. Użycie średnika162
4. Użycie przecinka163
4.1. Przecinek w zdaniu złożonym podrzędnie164
4.1.1. Problem pozornych orzeczeń166
4.2. Przecinek w zdaniach złożonych współrzędnie168
4.3. Przecinek w zdaniu pojedynczym170
4.3.1. Interpunkcja typowych szeregów rzeczownikowych172
4.3.2. Interpunkcja szeregów przydawkowych172
4.3.3. Interpunkcja przydawek rozwiniętych191
4.3.4. Interpunkcja szeregów okolicznikowych197
4.3.5. Interpunkcja wyrazów powtórzonych i wyrażeń symetrycznych203
4.4. Użycie przecinka w porównaniach204
4.5. Interpunkcja wtrąceń220
4.6. Interpunkcja przy wyrazach funkcyjnych niż, zamiast224
4.7. Inne konteksty składniowe wymagające przecinka227
4.7.1. Interpunkcja spójników pozornie podwojonych227
4.7.2. Interpunkcja spójników złożonych i konstrukcji do nich podobnych228
4.8. Interpunkcja przy podwojonym wyrazie czy233
5. Użycie znaku zapytania241
5.1. Typowe konteksty wymagające znaku zapytania241
5.2. Zbiegnięcie się znaku zapytania z innymi znakami interpunkcyjnymi242
6. Użycie znaku wykrzyknienia243
6.1. Typowe konteksty wymagające znaku wykrzyknienia243
6.2. Zbiegnięcie się znaku wykrzyknienia z innymi znakami interpunkcyjnymi244
7. Użycie wielokropka245
7.1. Zbiegnięcie się wielokropka z innymi znakami interpunkcyjnymi246
8. Użycie dwukropka247
8.1. Dwukropek przed wyliczeniem247
8.2. Dwukropek przed cytatem251
8.3. Inne konteksty właściwe dwukropkowi251
9. Użycie myślnika252
9.1. Myślnik sygnalizujący powtórzenie252
9.2. Myślnik wprowadzający wyjaśnienie253
9.3. Myślnik porządkujący składnię254
9.4. Myślnik konstruujący wyliczenia255
9.5. Myślnik(i) w dialogach257
9.6. Inne konteksty wymagające myślnika258
10. Użycie cudzysłowu259
9.7. Zbiegnięcie się myślnika z innymi znakami interpunkcyjnymi259
10.1. Cudzysłów a cytaty260
10.2. Inne konteksty wymagające cudzysłowu261
10.3. Zbiegnięcie się cudzysłowu z innymi znakami interpunkcyjnymi263
11. Użycie nawiasu264
11.1. Wstawka nawiasowa264
11.2. Inne funkcje nawiasu265
11.3. Zbiegnięcie się nawiasu z innymi znakami interpunkcyjnymi265
12. Znaki nieinterpunkcyjne266
12.1. Użycie apostrofu267
12.2. Użycie łącznika267
13. Interpunkcja wzorcowa a interpunkcja użytkowa – wybór właściwego wariantu268
14. Podsumowanie269
Bibliografia272
Indeks276

Podobnymechanizmmożnazaobserwowaćwsziakaniu,nazywanymrównież

siakaniemalbojabłonkowaniem(odnazwymiejscowejJabłonkowo).Polegaono

m.in.natym,żegłoskiszumiącewymawiasiętak,jakbybyłyzmiękczone:*[i̯eż’Ć’e],

*[ź’uṷty]itp.TozjawiskowystępujeprzedewszystkimwpołudniowejczęściŚląska

Cieszyńskiego.

Kolejnezjawisko-labializacja-jesttypowedlaWielkopolski,Małopolski

iŚląska.Polegaononapoprzedzaniusamogłosek-zwłaszcza[o]-[u]niezgłosko-

twórczym:*[ṷokno],*[ṷoko],*[ṷorać],*[ṷofca]itp.

Wpodsumowaniunależyzaznaczyć,żeżadendialektyzmniemieścisięwnormie

językowej,nawetnajejniższympoziomie.

1.4.3.2.Najważniejszeregionalizmyfonetyczne

Regionalizmemnazywamyelementjęzykacharakterystycznydlamowywszyst-

kichmieszkańcówdanegoregionu,zatemwystępującyrównieżwjęzykumiejscowej

inteligencji.Ztegowynika,żeregionalizmy-ponieważmająakceptacjęspołeczeń-

stwa,azwłaszczajegowarstwynajbardziejwykształconej-należądonormyjęzyko-

wej.Mogąsięsytuowaćnawetnapoziomienajwyższym.Dotyczytotakżepewnych

zjawiskfonetycznych.Wnormiejęzykaogólnopolskiegoumieszczasięwtedywarian-

tyregionalne,zazwyczajdwa.Należyjednakzaznaczyć,żeopis-czytojęzyka,czy

tojegonormy-sporządzasięzawszezokreślonejperspektywy.

Przykładowo:dlawykształconegomieszkańcaMazowszaregionalizmamibędą

obcemurealizacjefonetyczne(równieżwariantyﬂeksyjne,odpowiednikileksykalne

itd.)używaneprzezinteligencjęzinnychregionówPolski,zwłaszczazpołudnialub

zachodu.Tymczasemnp.dlaWielkopolanregionalizmamiokażąsięwariantyfone-

tyczne(atakżeﬂeksyjne,leksykalneitd.)swoistedlaMazowsza.

Ważne,żebytewariantyopisywać,aleichniehierarchizować.Niewypadaprzyj-

mować,żenajlepszesąmazowieckie,małopolskieczywielkopolskie.Poprawne

sąwszystkiewarianty-idopierocałościowoskładająsięonenaopispolszczyzny,

uwzględniającyjejzróżnicowanieregionalne.

Fonetykaudźwięczniająca

Właśniezperspektywymazowieckiejlubpomorskiejzaregionalizmuznaje

sięzjawiskofonetykiudźwięczniającej.Trzebapodkreślić,żeniechodzituokażde

udźwięcznienie-ogromnaichliczbacharakteryzujeobszarcałejPolski.Realizacjefo-

netycznenazywanezbiorczofonetykąudźwięczniającąwystępująwPolscepołudnio-

wejizachodniej.Sątoupodobnieniapodwzględemdźwięcznościzachodzącemiędzy

dwomawyrazami,obejmująceostatniągłoskępierwszegowyrazu,awymuszoneprzez

samogłoskę,półsamogłoskęalbospółgłoskęsonornąrozpoczynającąwyrazdrugi.

Tenmechanizmprześledźmynaprzykładziewymowytrzechkonstrukcji:brat

Adama,bratJerzego,bratMarka.Wwymowiepierwszejznichsłyszymynapocząt-

kudrugiegowyrazusamogłoskę,wwymowiedrugiego-półsamogłoskę,awwymo-

wietrzeciego-spółgłoskęsonorną.Wpodanychkontekstachrzeczownikbratuzy-

skujepodwpływemtychgłosek-przyczymtylkowPolscepołudniowejizachodniej,

Brak wyników

Kultura języka polskiego

Treść książki

Znajdź bibliotekę blisko siebie, i uzyskaj dostęp do ebooka w systemie IBUK Libra