Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
28
AndrzejBuko
ołtarzastojądwiekolumny,całekamienneinanicharkada/sklepienieiwyżejkopuła
ozdobionazłotymigwiazdaminalazurze.Wewnętrznajejposadzkabyłaodlanazmie-
dziiołowiuczystegotakbłyszczącego,jakzwierciadło.Drzwijejdwojeozdobionych
kamieniemhalickimbiałymizielonymchełmskimciosanym.Wyrzeźbioneprzeznieja-
kiegomistrzaAwdieja[z]ozdobami[we]wszystkichbarwachizłocie.Zprzoduichzro-
bionybyłZbawiciel,anapółnocnychświętyJan,którybudziłzadziwieniepatrzących.
Ozdobi[Daniel]ikony,któreprzyniesiezKijowakamieniemdrogimibisioremizło-
tem.WyobrażenieZbawicielaiprzeczystejBogurodzicy,któredałajemusiostraFiodora
zmonastyruFiodora.IkonęprzyniósłzOwruczaodojcajegoOfiarowaniaPańskiego
dziwowipodobne.ZgorzałyonewcerkwiświętegoJana,jedenMichałostałsię11.
NiewątpliwiekościółgrodowywywarłnaautorzeKronikiwrażenieszcze-
gólne.Tezętępotwierdzanadzwyczajskrupulatnyopiszarównoformyświą-
tyni,jakijejdetaliorazwyposażenia.Trudnojednakodpowiedziećjedno-
znacznie,czyautorznałtęświątynięzautopsji,czyteżprzedstawiłrelację
zaczerpniętązinnegoźródła.
AnalizategozapisuprzeprowadzonaprzezMałgorzatęSmorąg-Różycką
prowadzidowniosku,żechoćcerkiewśw.JanaZłotoustegonieodbiegała
zapewneodtypuarchitektonicznegoświątyńcharakterystycznegodlatradycji
rusko-bizantyjskiej,tojednakmiałakilkawyróżniającychcech.Przedewszyst-
kimużyciebiałegokamieniabudowlanego,plastycznadekoracjafasad,kapi-
telekolumnorazbarwnewitrażewoknachwydająsiębardziejprzystawać
dotradycjisztukiromańskiej.Owozjawiskosyntezyikoegzystencjisztuki
WschoduiZachoduniejestwtymprzypadku,jaksądziSmorąg-Różycka,
czymśwyjątkowym.Należyjeraczejtraktowaćjakoregionalnyfenomen
rozwojusztukieuropejskiej,dostrzegalnytakżewinnychczęściachświata
bizantyjskiegowXIIIw.12
Identyfikacjaarcheologicznaszczegółówkonstrukcyjnychświątyni,wtym
dwóchmonumentalnychportali,atymbardziejichrelacjidoistniejącychwtej
częściwzgórzabudowliświeckich,jestjednaktrudnymzadaniem.Naprze-
szkodziestoituszczątkowystanzachowaniaobiektów.Możnasięconajwyżej
domyślać,żezarównosakralna,jakiświeckaczęśćzabudowywzgórzabyły
zorientowanenatejsamejosi(il.3).Przypuszczalnieniektórezodsłoniętych
wtrakciebadańdetaliarchitektonicznychpochodziłyzwystrojuświątyni.
Pomimowieluprzypuszczeńodnośniedolokalizacji,jakiformycerkwi
naobecnymetapiebadańpodstawądodalszychdyskusjipozostajetezasfor-
mułowanaprzezTeresęRodzińską-Chorąży13,wedługktórejwspągubudowli
11Kronikahalicko-wołyńska…,s.398–400.
12M.Smorąg-Różycka,L’architecturesacraleorthodoxedeGalicie-VolhynieduXIIIesiècle:une
synthèsedesformestraditionnellesbyzantinesetromanes?,w:ByzantiumandEastCentralEurope,
red.G.Prinzing,M.Salamon(ByzantinaetSlavicaCracoviensia,3),Cracow2001,s.181–200.
13T.Rodzińska-Chorąży,ReliktyarchitektonicznezespołurezydencjonalnegonaWysokiej
GórcewChełmie,w:Zespółrezydencjonalno-sakralnynaGórzeKatedralnejwChełmie,red.
A.Buko,Warszawa2013(mpiswArchiwumIAEPANwWarszawie).
