Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
12
interesy,małości,słabości,lękającsięnajbardziejtego,żenapowrót,takjakwNiem-
czech,staniesięzakładnikiemczyjejśdobrejwoli,narzędziemwczyimśręku,nie-
świadomymrzecznikiemczyichśinteresów.Jednymznajważniejszychinstrumentów
obronysądlaWinckelmannajegowykształcenieorazstatus,októryzabiega,który
osiągaiprzekuwawpoczuciemisji.Niewątpliwysukcesisława,stającesięjego
udziałem,wynikająponiekądzjęzykowegoartyzmuekfraziuderzającegowrażenia
bezpośredniegozaangażowania,rozmyślnieskontrastowanegozpełnymwyczucia
dystansem,stosownymdlarozprawynaukowej17.Jednakważniejszymczynnikiem
byłocoś,comożnabyokreślićmianem„przemianyzopóźnianymefektemwyzwa-
lającym”-zjednejstronyWinckelmann,copotwierdzam.in.katalogdziełprzezeń
wykorzystywanych,sporządzonyprzezjegoprzyjacielaikorespondentaFranckego,
nietylkoświetnieznałnowożytnepiśmiennictwohistoryczneihistoryczno-artystycz-
ne,lecztakżewykorzystywałjewedlezasadantykwarycznegosposobuuprawiania
naukihistorycznej,bytaktosformułować.ZdrugiejstronyWinckelmannpowoli
zrzucazsiebieskóręhistoryka-humanistyiprzedzierzgasięwoświeceniowego
dziejopisa
18
.Innymisłowy,Winckelmannprzeprowadzaoperację,innarzecz,czy
udaną,przerzuceniamostumiędzyhistoriąpojmowanąjakosekwencjaexemplów
artystycznychietycznychahistoriąjakoprzedmiotemdociekańnadprzyczynami,
implikującąrelatywistycznyjużoglądZeitgeistu-dosyćprzytymniekiedybliskich
XIX-wiecznemuhistoryzmowi19.
Wrzeczysamej,Winckelmannnietyleodkrył„nowyświat”-Goetheprzyznajemutytuł
igodnośćrównąKolumbowi-ileraczejwynalazłmetodęjegoopisu.Najważniejsze
elementycałejukładankibyłyznanejużwcześniej:wywodzącasięostatecznieod
Plotynakoncepcjapięknaidealnego(coniemusibyćwcaletożsamezPlotyńskim
przejawemideipięknawrzeczyjakojejracjizarodkowejiontologicznejdoskonało-
ści),skoligaconazpowtarzanymadnauseam„motywemwyboru”najdoskonalszych
fragmentównaturycelemichpowiązaniawcałośćdziełasztuki
20
,wpływklimatu
17.Zob.dołączonetutajocenyMeyeraiWolfa,jużwtedydosyćzgodniebardziejpodnoszonoducha,anieliterę
dokonańWinckelmanna.
18.Istotnąrolęodgrywatutajrozwinięty,choćczasemumyślniepowściągany,zmysłkrytycznyWinckelmanna,wpew-
nejmierzewykształconym.in.podurokiemSłownikaBayle’a.Por.A.Grafton,TheFootnote.ACuriousHistory,Lon-
don1997,s.193-195.Zob.także:M.Käfer,Winckelmann-PierreBayle:„dasNeueremitdemAltenverbinden”,
w:DieFreiheitunddieKünste,red.V.Riedel,Stendal2001,s.147-162,SchriftenderWinckelmann-Gesellschaft,
T.20.Ozasadachhistoriografiihumanizmuzob.przedewszystkim:U.Muhlack,GeschichtswissenschaftimHuman-
ismusundinderAufklärung.DieVorgeschichtedesHistorismus,München1991.Okryzysiehumanistycznejars
historicazob.A.Grafton,WhatisHistory?TheArtofHistoryinEarlyModernEurope,Croydon2007,s.189-193.
19.Por.L.Gossman,BetweenHistoryandLiterature,Princeton1990,s.243-245.Opojmowaniuhistoriiijejzwiązku
zestetykąprzezWinckelmannazob.bardzoważnytekst:H.C.Seeba,J.J.Winckelmann.ZurWirkungsgeschichteeines
„unhistorischen”HistorikerszwischenÄsthetikundGeschichte,„DeutscheVierteljahresschriftfürLiteraturwissenschaft
undGeistesgeschichte”1982,nr56,s.168-201.Por.zniecostarszymujęciem:E.H.Gombrich,KunstundFort-
schritt.WirkungundWandlungeinerIdee,Köln1987,s.39-57[pierwszewydaniewjęzykuangielskimz1971r.].
20.UWinckelmannaprzywołanyzaBaldinuccim,wywiedzionyzhistoriiZeuksisauPliniuszaStarszego.
