Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
13
itopografiinatemperament,kompleksjęludówitworzonąprzezniekulturę,symbioza
wolnościpolitycznejiwielkościartystycznej21.AutorDziejówsztukistarożytnejzdołał
jednaknanowojeskoordynować,osiąowejoperacjiczyniączjednejstronyinten-
sywnośćdoznawaniaiprzeżywaniaformydzieła,prowadzącychdoquasi-religijnego
uwielbieniapiękna,zdrugiejchłodną,lecznieneutralnąiniebeznamiętnąrejestrację
znamionstylu.
Rzeczjasna,tkwiławtymosobliwasprzeczność,którąodrazuspostrzegłHerder
czyinnikrytycy:powiązaniesztukizokreślonymiczynnikaminaturyhistorycznej,
społecznejigeograficznejniejakowykluczapretensjeGrekówdobyPeryklesadotego,
byutrzymaćpozycjędepozytariuszyuniwersalnegoiabsolutnego,bouwolnionego
zwięzówczasuiprzestrzeni,wzorcapiękna22.
CzybyłatosprzecznośćwoczachsamegoWinckelmanna?Możnapodejrzewać,
żewcaleniemusiałjejdostrzegaćalboteżzatakąuznawać.Kanonicznycharakter
rzeźbystarożytnejniezostaniezdezawuowany,jeślioweuwarunkowanianiezyskają
statusuprzyczyn,aleraczejkoincydencjiułatwiającychodkryciezasadtworzenia
(wpięknie),któresąniezmienne.Dlaczegozatemsztukasięzdegenerowała?Trudno
znaleźćodpowiedźnatopytanie,alerównieniepokojącebędziezjawiskorenesan-
su-dlaczegoRafaelponownieodkryłwłaściwąideętworzenia?
Zdajesię,żeWinckelmannniebardzosięotokłopotał.Celemjegoreformatorskiego
zelotyzmujestwszaknaśladowaniestarożytnych,amożnasiępodjąćtegozadania,
zbadawszyuprzednio,cognębiświatnamwspółczesny,izarazemodkrywszyuta-
joną,leczkoniecznąwięźmiędzyzewnętrznymkształtemformalnymdziełaajego
ekspresją,czyliwewnętrznązasadąmoralnącharakteru.Konturposągugreckiegojest
pięknyiszlachetnydziękipowściągliwościwyrazu,stajesięzarazemmiarąekscesów
nowożytności,uosobionychprzezBerniniego.
Tenlamentnadświatemwspółczesnymma,jakwiadomo,charakternaderretorycz-
ny-iprzezretoryczneokularyoglądasztukęWinckelmann.Ascetyzmformy,nawet
jeżelizostajewyniesionydonajwyższychgranicintensywnościzmysłowegodoznania,
wywodzisięzretorycznegoestmodusinrebusłacińskiegopoetyijestpodbudowany
nietylkozasadąstosowności,leczprzedewszystkimprzekonaniemodominacjipier-
wiastkaintelektualnego-Gedanke,codostrzecmożnawanalizachsztukinowożytnej
Winckelmanna.Opróczumiejętnościrozróżnianiaepokartystycznych,zwłaszcza
sztukiantycznejinowożytnej,należyprzedewszystkimstudiować„myśli”-„idee”-
Gedanken,ukrytewróżnychdziełach,asąonetrudniejszedouchwyceniaiwyma-
gająsubtelnegoosądu,sąbowiemjak„kosztowneperływnaszyjniku”-sąsiadują
21.Zob.otymważnytekst:N.Müller,WinckelmannundderGriechenstreit.ÜberlegungenzurHistorisierungderAntike-
Anschauungim18.Jahrhundert,w:J.J.Winckelmann1717-1768,red.T.W.Gaehtgens,Hamburg1986,s.239-264.
22.Zob.otymtakżeważneuwagi:W.Bałus,Nowysystematwiedzy,w:J.J.Winckelmann,Dziejesztukistarożyt-
nej,oprac.W.Bałus,tłum.T.Zatorski,Kraków2012,s.XXI-XXIV.
