Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
AndrzejZieniewicz,Nauczaniekulturyipragnienieopowieści
17
poholocaustowejkatastrofykomunikacyjnejXXiXXIwieku,tomożemy
rozpoznaćGombrowiczowskąmetaforęwysypiskaczyRóżewiczowskąmeta-
foręrecyklingujakoopissytuacjipoważnego,amożebardzopoważnego
zaburzenia,alenieDinflacjiwartości”,Dtotalnegorelatywizmu”czypodob-
nych,radykalnieodwartościowującychformuł.Możnapowiedzieć,żebardzo
trudnodziśprzebićsięliteraturzezpozycjikulturywmuzeumdopozycji
kulturywkontakcie,jednakjesttomożliweicowięcej,stalesiędoko-
nuje(niewszystkolądujewkoszu,niewszystkojestczystąkomercjąalbo
bełkotemdiscopolo).
Powstajejednakpytanie,jakaliteraturamanajwiększeszansetegoprze-
bicia,tzn.znalezieniaczytelnika,którynieczytałbyDzlitości”albodlatego,
żetolekturaobowiązkowa,albozesłużbowegoobowiązkuliteraturoznawcy
czykrytyka?Otóżnajpewniejta,którajestopisemdoświadczenia-gdyod
doświadczeniawychodzi(anieodutopii,moraliówczykanonówestetycz-
nych)ikudoświadczeniuzmierza(aniekustylizacjom,prognozomczy
kazaniom).JeśliWitkacynapoczątkuXXstuleciasądził,żekryzyskultury
ogarnąłreligięifilozofię-wtakimsensie,żeprzestałyjużoneewoko-
waćuczuciametafizyczne-atylkosztukajeszczesiębroni,aleteżsłab-
nie,więcabydaćodbiorcyówmetafizycznydreszcz,musiintensyfikować
efekty,wykraczaćpozaprzedstawienierealistyczneniespodziankamiDczystej
formy”,topodoświadczeniachobuwojenświatowychpomysłyWitkacego
sąjużarchiwalne
4
.Skłonnijesteśmypytaćsceptycznie:jakametafizyka?
Jakiedreszcze?EuropaweszławIwojnęświatowązaczytanaProustem,
alewyszłazniejzutworamiRemarque’aczyBrechta,zwyobraźniąpora-
żonąopisamiwojennychkoszmarów.NatomiastpoIIwojniedoświadczenie
ZagładyparaliżowałowszelkąDliterackość”stylu(Borowskipisał:DMiędzy
jednymadrugimkorneremzamoimiplecamizagazowanotrzytysiąceludzi”
5
)
alboteżpróbowanoomijaćtodoświadczenieioddalaćje,coprowadziłodo
literaturyprzypominającejluksusowyhotelzwidokiemnagetto(jakpisze
MagdalenaTulliwpowieściTryby6).Wpokojachtegohotelumożnajeszcze
udawać(czylipisać),żewszystkojestDjakdawniej”,aleniemożnajużwyjrzeć
przezokno.Cozkoleiprowadzidogłębokiegokryzysuwiarywautorajako
dawcęprawdmoralnych,jakosumienienarodulubmediummogącedale-
kowzrocznieprzepowiadaćprzyszłość.Zbytchętniebowiemszlipisarzena
służbęróżnychideologii(choćbysocrealizmu),piszącto,conależy,itak,jak
trzeba,bywierzyć,żesąniepodatninapokusy,moralistyczniebezinteresowni
4Choćnapewnoniesąarchiwalnejegorealizacjeartystyczne,zwłaszczadramaty.Tejed-
nakpulsujądoświadczeniamiichtwórcy-Dumysłudrapieżnego”,jaksięwwierszuoWitkacym
wyraziłMiłosz-wdalekowiększymstopniu,niżsąrealizacjamiDprogramuartystycznego”.
5T
.Borowski,Ludzie,którzyszli,w:tegoż,Opowiadaniawybrane,zebr.ioprac.T
.Drewnow-
ski,Warszawa1971,s.244.
6M.Tulli,Tryby,Warszawa2003.
