Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
Wprowadzenie
prowadziłydoopisuwspólnychwłaściwościzbiorówdziełliterackich,powstającychwnajdawniejszej
literaturzenarodowej,tworzonejnajpierwpołacinie,anastępnietakżewjęzykupolskim.
Zbioryte,nazywanepospoliciengatunkami”
,nieukładająsięwjakiśzwarty,kompletnysystem,aletwo-
rząluźny,niecoprzypadkowy,chciałobysiępowiedziećnkalejdoskopowy”układformpiśmienniczych.
Podobieństwoskładającychsięnanieutworówzapewniałomożliwośćskutecznegokomunikowaniasię
autorówzwciążposzerzającymsiękręgiemczytelnikówlubsłuchaczy.Wynikającazeznajomościkon-
wencjigatunkowejprzewidywalnośćtekstu,zaspokajającanhoryzontoczekiwań”odbiorcówułatwiała
znakomiciepercepcjędzieła,umożliwiającmuskuteczniejszefunkcjonowaniewkulturze.
Utwory.Dokonaniewyboruutworówśredniowiecznychprzeznaczonychdoindywidualnegoopisubyło
dośćskomplikowane,itozdwóchprzynajmniejpowodów.Popierwsze,należałozmasyzachowanychtek-
stówdawnegopiśmiennictwanwyłuskać”utworyliterackie.Jużtozadanieokazałosiękarkołomne.Wyma-
gałoprzecieżwsparciasięnietylenasubiektywnejdecyzji(chociażjestonaniejakoexdefinitionewpisana
wdokonywaniewyboru),ilenakryteriachhistorycznychwynikającychześredniowiecznegorozumienia
tekstuartystycznego.Toostatniekształtowałosięodmiennieniżdzisiaj,agruntownezbadanietegozagad-
nieniawymagałobyosobnychdociekań,którychwynikokazałbysięzapewnetylkoczęściowy.Założono
więcwstępnie,żezanpoezję”będąuważaneutworywierszowane,wwiększościprzeznaczonedośpiewulub
melorecytacji,otreścipozwalającejsięuznaćzawykreowanąlubtylkoprzetworzonąprzezpisarzamocą
wyobraźniiułożonezgodniezzasadaminsztukipoetyckiej”
.Przypomnijmy,żeśredniowiecznepojęcianpo-
ezji”
,npoety”
,jegonimaginacji”
,atakżensztukipoetyckiej”
,czylinpoetrii”zostałypoddaneanalizomhisto-
rycznymwodpowiednichhasłach.Niecoinaczejtrzebabyłopotraktowaćutworypisaneprozą.Oichwar-
tościachartystycznychdecydowałanietyletreść(np.dziejopisarska,budująca,polityczna),ileujęciecałości
wypowiedziwsposóbodpowiadającyzasadomkompozycjiistyluwynikającymzzałożeńretoryki;tezo-
stałyskrótowonakreślonewteoretycznychhasłachdotyczącychnsztukiretorycznej”
,nsztukidyktowania”
,
czynsztukikaznodziejskiej”
,atakżewomówieniachnprozy”
,ndyspozycji”orazróżnychaspektówstylu.
Drugipowódtrudnościdokonaniawyboruwiązałsięzkoniecznościąwartościowaniaipodjęciadecy-
zji,któreutworypolskiegośredniowiecza,uznanezanliterackie”
,winnybyćpotraktowaneindywidualnie
iznaleźćsięnaliścieutworówopisanychwosobnychhasłach.Należałouwzględnićnietylkoichwartość
artystyczną,aleteżwieleinnychczynników,awśródnichtakże-coniejestobojętne-przyzwyczaje-
niaczytelniczeprzewidywanychodbiorcówLeksykonu.Iwtymprzypadkuszczegółowedecyzjezmie-
rzającedoustaleniazbioruutworówprzeznaczonychdojednostkowegoopisuzzasadybyłynaznaczone
znamieniemsubiektywizmu.
Jednocześnienależydobitniepodkreślić,żewszystkieoperacjenakceptacji”inodrzucenia”byłydokony-
wanenamaterialecząstkowym.Niezbędnejestuświadomieniesobie,żewspółcześnimediewiści-litera-
turoznawcymajądoczynieniazapewnezniewielkimipozostałościamitego,cowpolskimśredniowie-
czunapisanolubtylko(zwłaszcza!)wyśpiewano,atabolesnalukanigdyniebędziewypełniona.Wybitny
znawcatwórczościtejepoki,WiesławWydra,wielokrotniezadawałdramatycznepytania:nCóżmywie-
myoliteraturześredniowiecznej?Jakiejejśladysąnamdostępne?”
,aztychpytańzawszewyłaniasię
oczywistaprawda:znamytylkoszczątkitego,coniewolnaodtragicznychokresówhistorianaszegokraju
zmiotłazpowierzchniziemiiczegozapewneniepoznamyjużnigdy.
Należałojednakprzyjąćnawstępiejakieśmożliwiezobiektywizowaneihistorycznieuzasadnionekry-
teria.Niezbywalnązasadąstałasięzatempróbaodtworzeniaprawidłowościhistorycznegorozwojupi-
śmiennictwawokresieodprzełomuXiXIw.do1.połowyXVIw.włącznie.Należałowziąćpoduwa-
gęzarównojęzyk(łaciński/polski),jakiformęprzekazu(poetycką/prozaiczną),właściwościgatunkowe,
poziomartystyczny,awreszcieśrodowiskoweuwarunkowaniautworów.
DokońcaXIIstuleciapisanowPolscewyłącznie,awXIIIiXIVw.-niemalwyłączniepołacinie.
WostatnichlatachXorazwpierwszymdziesięcioleciuXIw.podpióremwybitnychduchownychobcego
XVII
