Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
Wprowadzenie
zawdzięczamykronikarzom,anawethagiografom.Wszystkieone,mimoswejułamkowościzasługują
naszczególnąuwagęiniemogłozabraknąćchoćbyskrótowychinformacjioistnieniutakichpieśni,two-
rzącychwswejmasiebogatyilościowo,azapewneróżnorodnyartystycznienurtpopularnynarodowej,
świeckiejtwórczościnniepisanej”
.
WiekXVoraz1.połowęnastępnegostuleciamożnauznaćzaokreserupcjipiśmiennictwawjęzykuna-
rodowym,któreswąmasowościąiróżnorodnościąmogłoterazwspółzawodniczyćztwórczościąłaciń-
ską,dlaktórejjednakpozostałynzarezerwowane”niektóreobszary,m.inkronikarstwa(reprezentowanego
zwłaszczaprzezfundamentalnedziełoJanaDługoszaAnnales),wymowykościelnejiświeckiej,wszcze-
gólnościuniwersyteckiej,publicystkitraktatowej,rozważańnaukowych,teoriiliteratury,atakżedość
licznychodmianpoezji.
Wpolskiejtwórczościpoetyckiejilościowąprzewagęzyskałyterazpieśnikościelneozróżnicowanejte-
matyce,dostosowanejdotreścinajważniejszychświątrocznych(Wielkanocy-zmotywemMękiiZmar-
twychwstania,BożegoNarodzenia,atakżeZesłaniaDuchaŚwiętego,Wniebowstąpienia,Wniebowzię-
ciaMarii,BożegoCiała),aleteższczególnieważnychkultów(Marii,Annyiin.).WciąguXVw.ijeszcze
wpołowieXVIw.byłyonenietylkozapisywaneindywidualnie,aleteżzbieranewkancjonałachrękopi-
śmiennych,astopniowoteżupowszechnianedrukiem.Wśróddrukowanychzwracająuwagędwieob-
szernepieśnimistyczne,ułożonemożeprzezBaltazaraOpecia.Dokonaniewyboruzmasytychtekstów
tylkonielicznychutworówbyłoobciążoneniejakozzałożeniasubiektywizmemipłynącymzeńryzy-
kiemniedoskonałościiniepełności.Wśróduwzględnionychpieśnipolskichniemogłowszakżewżad-
nymraziezabraknąćutworuoniezwykłejrandzeartystycznej,jakąreprezentujetzw.Lamentświętokrzy-
skioincipiciePosłuchajcie,braciamiła...,anadto-wybranychutworówWładysławazGielniowa.
Obokkościelnychnależałouwzględnićważnynurtpopularnychpieśnioświętych,wszczególniepie-
czołowitysposóbtraktującznanypowszechniepodnazwąLegendyoświętymAleksymrecytatyw(za-
tytułowanywjedynymzachowanymniekompletniezapisieVitaSanctiAllexyrikmice),atakżewierszo-
waneutworyotematyceeschatologicznej.Teostatnietraktowałyośmierci,ukazywanejplastyczniejako
rozdzielaniesięduszyiciała,naznaczonecierpieniemfizycznymumierającegoijegoobawąprzedsą-
demBożym(Skargaumierającego-wformiepieśniorazdialogu)dopełnionawizyjnąpiosenkąolosach
duszywzaświatach(Duszazciaławyleciała...).UosobionaŚmierćpojawiałasięteżwsporze(altercatio)
zCzłowiekiem(DialogmistrzaPolikarpazeŚmiercią).
Równocześnierozwijałsięnurtpoezjizgołainnej,wyrastającejzobserwacjiświata,akceptującejjego
uroki(wutworachmiłosnych,niekiedynawetswawolnej),aleprzedewszystkimpoddającejkrytyceje-
goułomności,dostrzeganegłówniewwadachstanówludzkich:kapłanów,kmieci(Chytrzebydlązpa-
nykmiecie...),dworzan,toznówprzestrzegająceprzedbłędamiizalecającepostępowaniewłaściwe,jak
np.wrecytatywieSłotyOchlebowymstole.Gorzkiobraznmożnych”:bogatychidzierżącychwładzę,lub
puszącychsięksiążkowąuczonością,poddanykonfrontacjizeświatemsłabychinżadnych”
,zastępują-
cychwykształcenienaturalnąmądrościąorazprawościącharakteru,wyłaniałsięzniezwykłychutworów
BiernatazLublina(ŻywotEzopaFryga,Bajki).nNowiny”oaktualnych,przeważniebudzącychgrozęzda-
rzeniachalboozwycięstwachwojennych(PieśńozabiciuAndrzejaTęczyńskiego;Nowinaowęgierskim
kroli),zapewnenaprędceukładaneiprzeznaczonedowykonańwokalnychmiałyzaspokajaćciekawość
iporuszaćopinięspołeczną.
Podobnerozwarstwienienurtówtwórczości,tejzwiązanejztematykąreligijną,wspierającejsięgłów-
nienatradycjipiśmiennictwakościelnegooraztejzwróconejkuproblemomnświata”idoczesnościob-
serwujemywrozwijającejsięniezwyklebogatoprozieliterackiej.Napierwszyzwyodrębnionychnur-
tówskładałysięprzekładyBiblii(BibliakrólowejZofii)orazlicznewersjetranslatorskiepsałterza,bardzo
liczneutworyotreściapokryficznej,wśródktórychszczególnieważnąrolęnależyprzyznaćtzw.Roz-
myślaniuprzemyskiemuorazRozmyślaniomdominikańskim,operującymrównolegletekstempisanym
XIX
