Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
Wprowadzenie
pochodzeniapowstały(pozanaszymkrajem)vitaeśw.Wojciecha,włączanedonarodowegopiśmiennic-
twazuwaginaosobębohatera,uznanegozapatronaPolski.Jedenzautorówżywota,BrunozKwerfurtu,
napisałnadtonadworzeksięciaBolesławaznakomityutwórnarracyjnywformievita(zespolonejzpassio
orazmiracula),biorączatematśmierćponiesionąwnaszymkrajuprzezwłoskichmisjonarzyiichmiej-
scowychpomocników.Tensamautorwysłałwkrótcedoniemieckiegowładcypięknieskomponowany
listbroniącypolskiejracjistanu.Jednakże,jakjużwspomniano,zadziełoinicjującerodzimepiśmiennic-
twomożnauznaćdopieropowstaływ2.połowieXIw.ModlitewnikGertrudy,wzbogaconypodmiotowy-
mitreściamiautobiograficznymi.
Dworykolejnychwładcówpolskichbyłygłównymiośrodkamiinspirującymidziejopisarstwo;towtym
środowisku,wktórymistotnąrolęodgrywaliteżwysocyprzedstawicieleKościoła,powstawałydziełaza-
sługującenaszczególnąuwagę:roczniki,awkrótceliterackiearcydziełakronikarskie,zktórychpierw-
szeułożyłtajemniczydodziś,bonieznanyzimienianexuletperegrinus”
,AnonimGall,drugie-wybit-
nypolskiprozaik,zw.mistrzemWincentym(Kadłubkiem).Obajdworscypisarze-prozaicybylizarazem
poetami,aichrolainicjacyjnawobutychobszarachtwórczościwinnabyćwyraziściewyeksponowana.
EwoluującywczasieobraznarodowegopiśmiennictwaulegałistotnymzmianomwXIIIiXIVw.Do
głosudoszliterazniemalwyłączniepisarzerodzimi.Łaciną,pozostającąnadalpodstawowymjęzykiem
piśmiennictwa,układanonadalżywotyświętych,pierwszezbiorykazań(dopełnianychegzemplami),
kronikinarodoweicorazliczniejszelokalne.Prozaówczesnaniedorównywałajednakpoziomemwir-
tuozerskiejtwórczościwszechstronniewykształconychautorówXIIstulecia.Podobniebyłozpoezją:po-
wstawałyniekiedyutworynuczone”(np.Antipocras),niekiedydośćpospolitewtreści,zatoodznaczające
sięmodnieudziwnionymiśrodkamiformalnymi(np.Antigameratus),toznówzdradzającepewneam-
bicjeartystyczne,łatwoulegającejednakzałamaniupodniewprawnympiórem(np.tzw.Pieśńowójcie
Albercie).Równocześnieformowałsięnurtpoezjiliturgicznej,kształtowanejnawzoracheuropejskich,
alenawiązującejdorodzimychtematówkultowych,związanychzpolskimiświętymi.
Okrestenokazałsięjednakszczególniepłodnydlatwórczościreligijnejwjęzykupolskim.Sobórlate-
rańskiIV(1215)przyczyniłsiędoupowszechnieniakościelnychstrukturparafialnych,działalnośćspro-
wadzonychwkrótcedokrajuzakonów:franciszkańskiegoidominikańskiego,propagującychkazania
popularneiłatwozrozumiałedlaludu,anadtoparokrotniepowtarzaneod1285r.zaleceniasynodalne
arcybiskupagnieźnieńskiegoJakubaŚwinki(1283-1314)dotyczącemodleniasięprzezkapłanówwjęzy-
kunarodowymzwiernymi-wszystkieteokolicznościsprzyjałypowstawaniupolskichprzekładówmo-
dlitworazpieśni.MożejużwXIIIw.układano(zapisywanewpóźniejszymokresie)polskienmodlitwy
codzienne”
,dekalogiitropywielkanocne.Znawcypolskiegojęzykaoraztwórczościliterackiejtegookre-
suniewykluczająpowstaniaw2.połowieXIIIw.Bogurodzicy,anadtomożliwościułożeniatzw.Psałte-
rzaświętejKingiorazzapisaniaarchetypowejwersjiKazańświętokrzyskich.Mielibyśmywięcdoczynie-
niazprawdziwąerupcjąarcydziełpoezjiiprozywjęzykunarodowym.
NatomiastwsamymkońcuXIVw.powstałPsałterzfloriański,niezwykłypomnikpolszczyznyśrednio-
wiecznej.Wtensposóbjęzyknarodowystopniowozagarniałobszarywcześniejniejakozastrzeżone
dlałaciny-językaliturgiiorazszkoły.
Niejestłatwojednoznacznieokreślićczasnarodzinitrwaniaocalałychodniepamięcipolskichpieśni
popularnych,układanychiśpiewanych(jakzdająsięświadczyćliczneźródła)jeszczewdobieprzedpi-
śmiennej,anastępnierozwijanejiwciążzasilającejzbiorowąwyobraźnię.Wiadomo,żebyłytojakieś
ndziewczęcepiosenki”
,toznówpieśniobozowerycerzy,rytualne,przedchrześcijańskieśpiewy,pieśni
ozwycięstwach,otragicznychwydarzeniach,toznówpiosenkimiłosne,niekiedyswawolne,towarzy-
szącezabawom,pochodomkarnawałowymitańcomulicznym.Nielicznieodnotowanetekstylubtyl-
koinformacjeotakichpiosenkach,zw.cantilenae,toznównnowiny”
,pojawiałysiępóźno,częstowwy-
powiedziachduchownychmoralistówzabraniającychnawetichsłuchania.Cenneinformacjeonich
XVIII
