Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
arsgrammatica
zakresiewzorowaniesięnaauctores.Podobnykierunekmyśleniareprezento-
wałjegouczeńHrabanMaur(RabanMaur,ok.780-856).
Dzieławybranychklasykówpoezjiiprozyrzymskiejpróczutworównajwy-
bitnieszych,polecanychprzezszkołypisarzychrześcijańskich,stanowiłyźró-
dłowzorcowychprzykładówliterackichwdziełachgramatykówdojrzałego
średniowiecza.Donajbardziejznanychipowszechnieużywanychwnaucza-
niunapoziomieszkolnym,apóźniejtakżeuniwersyteckim,należałytrak-
tatywierszowane:AleksandradeVillaDei(ok.1170-ok.1250)Doctrinale
puerorum(Podręcznikdlachłopców);EberhardadeBéthune(zm.1212)Gra-
ecismus;EberhardazHiszpanii(1.połowaXIIIw.?)traktatopartynaczę-
ścigramatykiPryscjanaoraznakomentarzudoniejPiotraHeliasa(XIIw.),
długouważanyzadziełotegożHeliasaitytułowanywrękopisachnp.:Pri-
scianusversificatus,Summametrica,SummametricaPetriHelielubPetrus
Heliemetricus.
RozważaniazbieżnezteoriągramatycznąpojawiałysięteżwdziełachJa-
nazGarlandii(ok.1195-1272):Deponentalia,Decompositionibusverborum,
AequivocaorazwprozaicznymtraktaciePoetria...dearteprosayca,metricaet
rithmica(Poetyka...Osztucepisaniaprozą,wierszemmetrycznymirytmicz-
nym),gdzienp.rozdziałVIzostałpoświęconymetryce.
Treściąśredniowiecznejteoriigramatycznejbyłypodstawoweskładnikistruk-
turyjęzykałacińskiego:litera,sylaba,częścimowy(przeważniewnastępują-
cymukładzie:nomen-rzeczownik,pronomen-zaimek,verbum-czasow-
nik,adverbium-przysłówek,participium-imiesłów,coniunctio-spójnik,
praepositio-przyimek)orazconstructio(składnia).Uwzględnianotakżeme-
trykęischemata,czylitropyorazfigury(słówimyśli).Wpoluuwagigrama-
tykówmieściłysięnadto:etymologia(naukaopochodzeniuwyrazów,słu-
żącaobjaśnianiuichznaczeń),naukaosynonimach(tzw.differentia),nauka
obarbaryzmach.
Opistychzagadnieńjęzykowych,popartyzawszelicznymiprzykładami,miał
charakternormatywny:wynikałyzeńregułypoprawnościowezalecanedo
przestrzeganiazarównowłaciniemówionej,jakipisanej.Taczęśćgramatyki,
wyprzedzającawprocesiedydaktycznymlekturęautorów,stanowiłapodsta-
węwiedzyjęzykowej,nabywanejnapoziomietrivium.Jejrolazaczęławszakże
stopniowomalećwciąguXIIiXIIIw.wzwiązkuzrozwojemnowejteoriijęzy-
ka,tzw.gramatykispekulatywnej(→modisignificandi).
Jednocześnietreściteoretycznezbliżonedozagadnieńpoetykiorazretory-
ki,takwyraźnierysującesięwtraktatachukładanychwschyłkowymokresie
starożytnościiwewczesnejfazieformowaniasiękulturyśredniowiecznej
(m.in.uDiomedesa,Izydora,czyPryscjana)-byłystopniowoprzejmowa-
neprzezpowstająceodXIw.podręcznikizw.→accessusadauctores,ana-
stępnie,odXIIstuleciaprzez→poetriae,anadto→artesdictaminisi→ar-
tesrhetoricae.
Ważnymiźródłamiwiedzygramatycznej,dopełniającymifunkcjonujące
wtokunauczaniapodręczniki(Donata,Pryscjana,Aleksandra,Eberharda
iin.)byłycieszącesięniezwykłąpoczytnościąsłownikiencyklopedyczneoraz
kompendiazw.encyklopediamiwiedzy.
70
