Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
10
Wprowadzenie
obliczekapitalizmu.Pisarze–np.WładysławStanisławReymontwsłynnejZiemiobie-
canej–podkreślaliiścieamerykańskietemporozwojuŁodzi,wieleuwagipoświęcając
obrazommodernizacji,jaktłum,masa,ruch,orazichkonsekwencjom–pośpiechowi,
nerwowości,narażeniunaniezliczonąilośćbodźców.
Bardzobogatesą–adowodzątegorozprawyzamieszczonewniniejszejksiążce–li-
terackiereprezentacjedoświadczeniapercepcyjnegonowoczesnegomiasta.Jakoczęsto
podkreślanesensorycznedominatyŁodziwystępująnakartachdziełiłamachgazet:dym
fabryczny,mgła,sadza,rynsztokizabarwionebarwnikamizfabrycznychfarbiarni.Aleoka-
zujesię,żenowoczesnośćmożnateżusłyszećipoczuć.Ponieważzabudowaprzemysłowa
sąsiadowałabezpośredniozmieszkalnąihandlową,jazgotpracującychmaszynorazod-
głosyświstawekfabrycznychwdzierałysięwprywatnąprzestrzeńdomowąiwprawiały
wwibracjecałemiasto,potęgującwrażeniejegonieustannegoruchu,drżeniaistukotu.
Nowoczesnośćrozumianąjakonatłok,pędReymontodzwierciedliłnawetwkonstrukcji
swejpowieści.AleoilejeszczepodkoniecXIXstuleciategotypudoznaniasensoryczne
traktowanebyłyjakoprzemocaudialna,otyletwórcyXXwiekucorazczęściejuznawalije
zaprzejawwitalizmu.Pragnącoswoićnowoczesnymiejskihałasizgiełk,dokonywalijego
estetyzacji(cowkonsekwencjizapoczątkowałom.in.nurtzwanybruityzmem).
LiteraturaŁodzijestteżświetnymbarometremwielokulturowościŁodzi,któraprze-
cieżpowstaławznacznejmierzedziękiosadnikomniemieckim–wykwalifikowanymtka-
czom.Wieloetnicznośćmiastaakcentowałyjużpierwszepoświęconemuutwory,takiejak
dramatWyprawadoAmerykiWiktoraDłużniewskiego(1857)czypowieśćWśródkąkolu
WaleriiMarrené-Morzkowskiej(1890).Kosmopolityzmniezawszebyłjednakoceniany
pozytywniezewzględunasytuacjępolitycznąPolskipodzaborami.Jednocześniewielo-
kulturowośćzaowocowałanietylkociekawymikreacjamiliterackimi–jaktrioprzyjaciół
zakładającychfabrykęwZiemiobiecanejReymonta–aleteżzjawiskiemheteroglosjiję-
zykowejorazpowstaniemhybrydycznychformjęzykowychjakoefektukontaktówinter-
etnicznych.
PierwszeutworyireportażeoŁodzipisalizafascynowaniniąliteracizinnychmiast.
Własnegośrodowiskaartystycznego,wtymliterackiego,miastodługoniemiało,głównie
zewzględunaasynchronicznośćrozwoju.Alegdyjużsiętakieśrodowiskopojawiło,miało
wyraźneawangardoweoblicze,świadcząceonowatorskimpodejściudosztuki.I–inaczej
niżwwiększościośrodkówmiejskichwPolsce–inicjatoramioraztwórcamiczasopism
igrupliterackichbylitwórcywywodzącysięześrodowiskrobotniczychidrobnomiesz-
czańskich,osilnymświatopoglądzielewicowym.
ChociażwliteraturzenajmocniejutrwalonyzostałdystopijnyobrazŁodzi,wykre-
owanyprzedewszystkimReymontowskąwizjązapisanąwZiemiobiecanej,tomitnzłego
miasta”możnaprzewartościować,odmiennieopowiadająchistorięŁodzidrugiejpołowy
XIXwiekuipierwszychdekadXXwieku–jakobezprecedensowyprzykładwcielenia
śmiałych,miastotwórczychwizji,biorącpoduwagępierwszoplanowąrolę,jakąnpol-
skiManchester”odegrałwprzemysłowejmodernizacjikraju.Takisposóbwidzeniajest
wyraźnieobecnywsztucemiędzywojnia.ZwłaszczadlaawangardzistówŁódźtoprzede
wszystkimśrodowiskokosmopolityczne,stanowiąceznakomitepodłożedlaruchumię-
