Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
KazimierzKelles-Krauz.Orelacjimiędzypraktykąaideą...
21
stworzeniaspołeczeństwaludziwolnych,niepodporządkowanychprymatowi
rachunkuekonomicznego.
ZarzutTarde’awobecmarksistówosprowadzanieludzidoracjonalniedzia-
łającychjednostek,ichczynówzaś-dologiczniezaplanowanejmetafizycznej
konstrukcjietapowegorozwojuświadomości,prowadzącegoostateczniedoko-
munizmu,zdawałsięodnosićrównieżdopolskiegointelektualisty.Wkoncep-
cjiKelles-Krauzacelzałożonyprzezmarksizmmógłsięobronićwyłączniejako
tymczasowedążenie,odpowiadającenadoczesnepotrzeby.Choćekonomiczna
podstawamiałabyćjedynymźródłemzmian,autorSocjologicznegoprawaretro-
spekcjipostrzegałwszelkiezjawiska(faktyspołeczne)zachodzącewspołeczeń-
stwiejakopsychiczne,awięcjakozachodzącewludzkichumysłach.WPrawie
retrospekcjiprzewrotowejprzedstawiłtypologięosobowościwstosunkudozmian
społecznych29.Wpodzialenaumysłyniechętnezmianom,oportunistyczne
iżądnenowościwnajwiększymstopniuskupiłsięnatejostatniejkategorii:
osobowościtemogływyciągaćradykalnekonsekwencjezistniejącychzasad
lubprzekraczaćistniejąceformyiprojektowaćnowe.Umysłypragnącezmia-
nyszukałyinspiracjiwprzeszłości.ZdaniemKelles-Krauza,odwołującegosię
zarównodohistorii,jakimyśliTarde’aczyHegla,wizjeprzyszłościtworzyły
sięnapodstawierozbieżnościpomiędzybieżącątechnikąprodukcjiizastanymi
społecznyminormami,atakżewoparciuoprzeszłeideały.Zgodniezprawem
naśladownictwaTarde’anowośćmogłabyćjedynieskrzyżowaniemistniejących
prądównaśladowczych,jednakKelles-Krauzrozszerzyłswojątezęrównież
o-jakpisał-Heglowskierozstrzygnięciesprzeczności:koniecznośćDporzuce-
nianieskończonegonagromadzanianowości,wceluzastąpieniajednychprzez
drugie,zharmonizowaniaipogodzeniaichzesobą”30.
Oilewszystkietedążeniaznajdowałyujścieniewspołeczeństwie,alewin-
dywidualnychumysłach,tymwiększawięcpowinnabyłabyćrolarobotników
-tooniprzecieżmielinajdotkliwiejodczuwaćrozdźwiękmiędzytreściąafor-
mą.Kelles-Krauzwspominałotymjednaktylkopobieżnie.Równocześnieten
kontrastdostrzecmógłkażdy,ktobyłwstaniewznieśćsięponadjednostronną
perspektywęwłasnejklasy,Dspołecznąapercepcję”.Otorola,jakąwedleKelles-
-Krauzaodegraćmająumysłyżądnenowościizmiany.Napodstawiejegopism
29PodziałtegorodzajumożnaznaleźćrównieżwniewielepóźniejszymartykuleWacła-
waNałkowskiegoForpocztyewolucyipsychicznejitroglodyci,wktórymautortworzypodziałna
postępowychDmózgowców”oraztłum,czyliDtroglodytów”-ludzi-byków,ludzi-drewnailu-
dzi-świnie(por.W
.Nałkowski,Jednostkaiogół:szkiceikrytykipsycho-społeczne,Kraków1904,
H.Czatowicz,s.36-91).ZkoleiwSamobójstwieDurkheimomawiatypydewiacjispołecznych
(f.Durkheim,Samobójstwo,przeł.K.Wakar,Warszawa2006,OficynaNaukowa,s.375-409).
30K.Kelles-Krauz,Socjologicznepraworetrospekcji,op.cit.,s.59.Idącjeszczedalej,pewnepo-
dobieństwazteząKelles-Krauzaowewnętrznejlogicezmianwtechnice,któradoprowadzado
rewolucjiwformie,możnaodnaleźćrównieżuThomasaKuhnawjegoopisiezmianparadyg-
matów.WedleKuhnawynikająonezdrobnychzmianwewnątrzdotychczasowejmetodologii
ilogikipoznania(por.T
.Kuhn,Strukturarewolucjinaukowych,przeł.H.Ostromęcka,Warszawa
2009,FundacjaAletheia,s.101inastępne).
