Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
MiastoEuropyŚrodkowejijegotożsamość
doZachoduEuropy,opóźnienieprocesówindustrializacyjnychwmonarchii
pozostajefaktem18.Oznaczato,iżmotoremdynamicznychprocesówurba-
nizacyjnychimodernizacyjnych,jakiedotyczyływielunajwiększychmiast
monarchiinaprzełomieXIXiXXwieku,niestałasię-wodróżnieniuodZa-
chodu-industrializacja.Wartowtymmiejscuprzywołaćgłośnąteorięcy-
towanegowyżejAlexandraGerschenkrona,któryjakopierwszyzauważył,iż
wwarunkachwzględnegozacofaniamożliwejestgwałtowneprzyspieszenie
rozwoju.WedługGerschenkronaimbardziejspóźnionajestindustrializacja,
tymwiększąrolęwprocesachmodernizacyjnychodgrywajączynnikiinsty-
tucjonalne:państwo,samorząd,bankiinwestycyjne19.Zasadniczymiczynni-
kamiunifikującymiprzestrzeńmonarchiiaustro-węgierskiejbyłym.in.:kon-
cepcjanowoczesnegopaństwaprawa,samorządterytorialny,społeczeństwo
obywatelskieiwysokiestandardyedukacyjne,którychsymbolemstałosię
gimnazjumklasyczne.Poprzezwielkieprojektyperyferyjneośrodkiwielo-
etnicznegocesarstwazamieniałysięwhomogenicznącywilizacjęKakanii!Jej
pomnikamibyłycharakterystycznedlacałejmonarchiigmachydworcówidy-
rekcjikolei,teatrów,muzeówczyuniwersytetów20.
WwielkimprocesiemodernizacyjnymiuniformizacyjnymmiastEuropy
ŚrodkowejzasadniczympunktemodniesieniadlaichrozwojustałsięWiedeń
orazrelacjapomiędzycesarskąstolicą-jakowzoremdonaśladowania-apro-
wincjonalnymimetropoliami.WprzededniuwybuchuIwojnyświatowejdwu-
milionowyWiedeńbyłszóstymcodowielkościmiastemświata.Naddunajska
GrossstadtstawałasięuproguXXwiekunietylkonowoczesnymmiastembez
granici-jakpisałOttoWagner-miastem-maszynąsymbolizującymcywili-
zacjęXXwieku.Wiedeń-dieWeltstadt-byłwówczasdlacałejKakaniisymbo-
lemtriumfuliberalizmuijednąznajbardziejkreatywnychmetropoliiEuropy,
jaktoprzekonującowykazałwswejksiążcept.Fin-de-siècleVienna:Politicsand
CultureCarlSchorske21.TworzonewWiedniuwzorcekulturoweiuniformi-
zującamachinabiurokratycznegopaństwaprawaodcisnęłyswojepiętnona
18D.F
.Good,TeEconomicRiseoftheHabsburgEmpire,1750-1914,Berkeley-LosAn-
geles-London1984,s.139,241.Por.też:I.T.Berend,G.Ránki,TeHungarianEconomyin
theTwentiethCentury,Beckenham1985,s.13-23.
19A.Gerschenkron,EconomicBackwardnessinHistoricalPerspective,Cambridge1962.
20E.Blau,TeCityasProtagonist:ArchitectureandtheCulturesofCentralEurope,w:
ShapingtheGreatCity.ModernArchitectureinCentralEurope,1890-1937,red.E.Blau,
M.Platzer,Munich-London-NewYork1999,s.12-13.
21C.Schorske,Fin-de-siècleVienna:PoliticsandCulture,NewYork1980.
24
