Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
22
MickiewiczwobeckierunkówmyśleniaojęzykuwXVIIIiXIXwieku
wszystkichnarodów.Nowocześnikaznodziejefrancuscyzbytczęstozdradzająchęć
dogodzeniawymaganiompublicznościoświeconej;lękająsięurazićjejsmak.Skarga
wstępującnaambonę,zapominazupełnieosobie;obracazawszegłosdotejojczyzny
idealnej,którąmaprzedoczyma;dlaswoichsłuchaczyjest,jaksampowiada,nnaprzy-
mówki,wrzaski,gniewyigroźbysłupemżelaznymimuremmiedzianym”.Wreszcie
ponadwszystkichmówcówwznosisięszczególnymdaremniebios,daremproroczym,
któregoniezaprzeczoneinajjaśniejszedowodyokazująnamjegokazania(VIII,581).
Skargamiałzatemwedługpoetydarwyjątkowy.Potrafiłwnikaćwtajem-
niceOpatrznościidzielićsięzesłuchaczamiprzekazemproroczym.Niedbał
przytym,czyprzekaztenurazipubliczność,czysprowadzinańjejgniew,
krytykę.Możnabyrzec,iżantycypowałsformułowanewXVIIIwiekuprzez
IgnacegoKrasickiegoprzekonanie,żenprawdziwacnotakrytyksięnie
boi”(Monachomachia,pieśńVI).JaksłuszniezauważyłaTrojanowiczowa,
Mickiewiczniemógłwiedzieć,żenKazaniasejmowebyłytraktatempoli-
tycznym,któremuSkarga-zgodniezXVI-wiecznąkonwencją-nadał
formękazań;żewrzeczywistościnigdyichniewygłosił”13.Zostałotousta-
lonedopierowXXwieku.PoetapodtrzymywałrozpowszechnionąwXVIII
iXIXstuleciulegendęoprofetycznymnatchnieniuipatriotycznejcharyzmie
dziełhomiletycznychwielkiegomówcy.
Mickiewicz-trzebatozaznaczyć-nieprzeszedłprostoodszkolar-
skiego,pragmatycznegowyobrażeniaoretorycedokrytycznegostanowiska
wobecniej.Wjegopostawiemożnadostrzeccoświęcej-utożsamieniesztuki
wymowyzpoezją,ekspresjąduchaotwartegonaobjawienie.Potwierdza
torównieżjegowłasnapraktykaoratorska.Różnicamiędzystaranniewyre-
żyserowanymi,drobiazgowoopracowanymiprzemówieniamifilomackimi
(zob.m.in.[PrzemowęprzyotwarciuposiedzeńWydziałuI],[PowitanieJana
Czeczotajakoczłonkaczynnego],[Mowę]naprzyjęcieGiecołdaiBudrewicza)
aformułowanymiswobodnieispontanicznieodezwamidobracitowiańczy-
ków,albomiędzypoprzedzonymiskrupulatnymikwerendamiinotatkami
wykładamilozańskimiarodzącymisięczęstowtwórczymzapaleprelekcjami
paryskimi,wktórychWiktorWeintraubdopatrywałsięcechproroctwa
14
,jest
uderzająca.Możnająodczućjeszczewyraźniej,gdyweźmiesiępoduwagę
improwizacjewygłaszaneprzezpoetęprzyróżnychokazjach.Niektóreznich
byływypowiadanewtakwielkimpobudzeniuemocjonalnym,żesłuchacze
łatwiejzapamiętywalinastrój,jakiimtowarzyszył,niżichtreść15.
13Tamże,s.145.
14
Zob.W.Weintraub,Prelekcjeparyskiejakoprofecja,w:tegoż,Poetaiprorok.Rzecz
oprofetyzmieMickiewicza,Warszawa1982,s.344-432.
15ZwróciłnatouwagęLeszekLibera,przybliżającprzebiegsłynnejfetyzorganizowanej
wpiątekwieczorem,25grudnia(niezaś-jakbłędniepodaliautorzyKalendarzażyciaitwórczości
