Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
1.Problemromantycznejekspresji
23
Niewystarczyzatempowiedzieć,żenewolucjaMickiewiczowskiejsztuki
wymowy[przebiegała-O.K.]odretorykinastawionejpragmatycznie,nakon-
kretneceleizadania,doretorykinatchnionej,zmierzającejdoprzekonania
słuchaczyocharyzmiemówiącego”16.Należydodać,żearsoratoriapojmo-
wanaprzezpoetęnasposóbromantycznyodrzucałapodbudowanąsystemem
prawidełmowę,zastępującjąwolnąodkonwencji,porywającąemocjonal-
nieimprowizacją.Toraczejrewolucja,anieewolucja.Buntantyretoryczny
mającyuwolnićjęzykodkrępującychgośrodkówperswazjiiargumentacji,
odniezmiennejodwiekówtopikiiracjonalnychstrategiidowodzenia.Czy
zresztąmyślenieosztucemówieniawkategoriachnatchnienia,spontaniczno-
ści,niekontrolowanejpoetyckiejekspresjimożnajeszczekojarzyćzretoryką?
Jeślitak,towjakichaspektach?Rozstrzygnięciutychproblemówtrzebaby
poświęcićodrębnestudiumnaukowe.
1.2.DJęzykkłamiegłosowi,agłosmyślomkłamie…”
Jedenznajbardziejznaczącychiprzejmującychmonologówdramatycznych
polskiegoromantyzmu,ImprowizacjęzIIIczęściDziadówMickiewicza,
otwierawyznanieukazującekatastrofalnyrozdźwiękmiędzymyśląasłowem,
JuliuszaSłowackiego-wczwartekz24na25grudnia)1840rokuprzezEustachegoJanuszkiewicza
zokazjiimieninAdama.Jaknapisałbadacz,wszystkichkorespondentówikronikarzyzaintere-
sowanychtymprzyjęciemnzajęłobezresztywrażeniewywołaneniespodziewanąimprowizacją
Mickiewicza,którywystąpiłwotwartympojedynkunasłowawyzwanyimprowizacjąJuliusza
Słowackiego.Byłtoprawdziwyszokichwilanadzwyczajnegouniesienia.SamMickiewicz
pisałotymwydarzeniuwliściedoBohdanaZaleskiego:»Byłotodobre,bowszyscyludzie
różnychpartiirozpłakalisię«.WładysławPlaterrelacjonowałWitwickiemu,żezebrani»płakali,
ściskalisię«.Działosiętoodrugiejwnocy.JanKoźmianopowiadałwliścieswemubratu
dalej,jaktoStanisławRopelewski»dostałspazmów,któremucałąnoctrwały«.Witwickipisał
o»atakunerwowym«tegoż,»biednySłowacki«teższlochał,a»starykasztelanPlater,wtakim
staniewróciłdodomu,żeżonamyślała,żezwariował«.Wstrząsbyłwielki,uRopelewskiego
iKoźmianaprzypłaconychorobą.Największewrażeniezrobiłatwarznatchnionegowieszcza.
Januszkiewiczpisał:»Twarzjegoprzybrałaanielskąpostać,dziwna,niepojętajasnośćotoczyła
jegoskronie«.Witwickipisałpodobnie:»TwarzAdamamiałabyćwtenmomentjakanielska,
spokojna,piękna,jasna«.Poczymdodał:»MikulskiIzydorutrzymuje,żewidziałnadgłową
Adamaświatłość«.WitwickistarałsiębardzodokładnieopisaćcałewydarzenieZaleskiemu,
»ale-jakstwierdziłzżalem-co(Adam)mówił,niktniejestwstaniepowtórzyć,awszyscy
przecieżbylijaknajzupełniejtrzeźwi«.Niejestprawdą,żeniktniepotrafiłpowtórzyć.JanKoź-
mianpodałnawetfragmenttejimprowizacjidodrukuw»DziennikuNarodowym«(1841,
nr15,s.60).Wodróżnieniuodznanychnamimprowizacjizczasówmłodości,mamytutaj
doczynieniazprawdziwąpoezją.SamMickiewiczpisał:»odpowiedziałemznatchnieniem,
jakiegoodczasupisaniaDziadównigdymnieczuł«”.L.Libera,Wszyscybylijaknajzupełniej
trzeźwi…(OimprowizacjachMickiewicza),w:tegoż,Mickiewicz,ZielonaGóra2015,s.123-124.
16Z.Trojanowiczowa,OprzemówieniachMickiewicza…,s.146.
