Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
2.Spóropochodzeniemowy
37
commune59-powszechnejistotyzmysłowej,którejcechącharakterystyczną
jestzdolnośćdorefleksji.ZmysłyHerderutożsamiłznwyobrażeniami”lub
nuczuciami”duszypowstającymiwkontakciezeświatemzarównozewnętrz-
nym,jakiwewnętrznym.Kondycjęumysłuzaś,którapozwalauporządkować
je,zapanowaćnadnimiokreśliłjakonstanrozwagi”.nKiedyczłowiekznalazł
sięwstanierozwagi-zauważył-któryjestmuwłaściwy,ikiedyrozwagata
(refleksja)porazpierwszyzaczęłaswobodniedziałać,powstałjęzyk”
60
.Idodał:
nBezjęzykaczłowiekniemarozumu,abezrozumu-języka”
61
.Słowanrozum”
wtymprzypadkunienależałobyjednakodczytywaćwduchupochwałyoświe-
ceniowegoracjonalizmu.Szłoraczejokreatywnyumysł,zdolnydowyrażania
relacjimiędzyczłowiekiemaświatemwsposóbartykułowany,azarazemeks-
presywny62.Herdermówiłwięcostanienrozwagi”,Mickiewicz-onwzno-
szeniusię”słówodzmysłowychprzedmiotówdonpojęćoderwanych”.Cechą
wspólnątychwypowiedzibyłopostrzeganieczłowiekajakoistoty,którejjęzyk
niezostałzgóryprzypisany,leczktórawytworzyłagowdrodzerefleksji,
naskutekduchowejpotrzebyokreśleniawłasnegomiejscawświecie.
Wartouświadomićsobie,żeMickiewicz,wspominającoszkołachntra-
dycjonalistycznej”inindywidualistycznej”,ustosunkowałsiętylkododwóch
skrajnychpoglądównatematpochodzeniajęzyka.Pominąłnatomiastgłośne
wXVIIIwiekuideeCondillaca(Essaisurl’originedesconnaissanceshumaines,
1746-Opochodzeniupoznanialudzkiego;Principesgénérauxdegrammaire
pourtoutesleslangues,avecleurapplicationparticulièreàlalanguefran-
çaise,1775-Ogólnezasadygramatykidlawszystkichjęzyków,zeszczególnym
uwzględnieniemjęzykafrancuskiego)orazRousseau(Discourssurl’origineet
lesfondementsdel’inégalitéparmileshommes,1755-Rozprawaopochodze-
niuipodstawachnierównościmiędzyludźmi),którzygenezęmowywiązalize
światemzwierzęcym.Filozofowieciwychodzilizzałożenia,żejęzykwywo-
dzisięztzw.krzykunaturyiżetodziękiwłaściwymnaturzemechanizmom
komunikacyjnymwykształciłasięmowaludzka.nZnakisztuczne-pisał
Condillac-zakładają[ł]ideeidziałaniaduszyikażdezwierzę,którema
czucia,mazdolnośćsądzenia,toznaczyspostrzeganiastosunków”63.Tezie
tejstanowczoprzeciwstawiłsięHerder,oddzielającrozumnąistotęludzką
odświatazwierzęcegoidowodząc,żejedynieczłowiek,zuwaginaumysł,któ-
rymzostałobdarzonyprzezStwórcę,mógłwynaleźćjęzyk.Mickiewiczmiał
59Tamże,s.108-109.
60Tamże,s.87.
61Tamże,s.92.
62WtekścieHerderapojawiasięłacińskiepołączenie:nratioetoratio”(Crozumimowa’).
63
É.B.Condillac,Gramatykaogólnaczyliorozbiorzemowy,przeł.T.Bartel,w:tegoż,
Opochodzeniupoznanialudzkiego;Gramatyka,Warszawa2002,s.426.
