Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
24
MickiewiczwobeckierunkówmyśleniaojęzykuwXVIIIiXIXwieku
któreniemożejejwyrazić,ajeżelijużwyraża,towsposóbzafałszowany.
Tenartykulacyjnyparaliż,motywowanyniekoherencjątrzechnajważniejszych
narzędziporozumiewaniasię:njęzyka”,ngłosu”inmyśli”,jawisięjakogłówna
przyczynaosamotnieniatwórczejjednostkiwtłumie.Konradpowiada:
Samotność-cóżpoludziach,czymśpiewakdlaludzi?
Gdzieczłowiek,cozmejpieśnicałąmyślwysłucha,
Obejmieokiemwszystkiepromieniejejducha?
Nieszczęsny,ktodlaludzigłosijęzyktrudzi:
Językkłamiegłosowi,agłosmyślomkłamie;
Myślzduszylecibystro,nimsięwsłowachzłamie,
Asłowamyślpochłonąitakdrżąnadmyślą,
Jakziemianadpołkniętą,niewidzialnąrzeką:
Zdrżeniaziemiczyżludziegłąbnurtudocieką,
Gdziepędzi,czysiędomyślą?-
(III,156)
Fragmenttentrzebarozpatrywaćprzedewszystkimzperspektywydotkliwie
odczuwanegowromantyzmiekryzysujęzykajakośrodkaumożliwiającego
wyrażanieprawdyoczłowieku,jegomyślach,uczuciachczyświatopoglądzie.
Kryzysten,sygnalizowanynaróżnesposobyprzezMickiewicza,Juliusza
Słowackiego,atakżeCyprianaNorwida,zrodziłsięwdużejmierzezprzewar-
tościowaniakomunikacyjno-poetyckichmożliwościretoryki,któraodantyku
dooświeceniauchodziłazasztukęprecyzyjnegowyrażaniamyśli.Okazałosię,
żeświataromantykówniedasięprzedstawićzapomocąkonwencjonalnych
formuł,wypracowanychprzezstarożytnychwceluuczynieniamowyuży-
tecznymnarzędziemfilozofii,sztuki,prawodawstwaitp.17Novalisoddzielił
wprostpoezjęnromantyczną”odpoezjinretorycznej”18.Mówiłonretorycz-
nym,sztucznymmalarstwie”inretorycznej,sztucznejmuzyce”
19
.Jeślizaś
językwjegozracjonalizowanym,logiczno-retorycznymkształciezacząłbyć
postrzeganyjakocośsztucznego,oznaczałoto,żebrakujemuautentyzmu,
szczerejprostotypozwalającejbezpośrednio,bezzniekształceńuzewnętrznić
treściduchowe,wprawdzieulotneimgliste,leczuznawaneprzezromantyków
zawartościoweiwpełnirzeczywiste.
17Woświeceniuotychipodobnychfunkcjachretorykiprzypominałm.in.FilipNeriusz
Golański.WjegorozprawieOwymowieipoezji(1786)możnaprzeczytać,żenskutkiemjest
wymowyutworzeniełagodniejszychobyczajów,stanowienieprawzbawiennych,zamiłowaniecnoty
iporządkuwspołeczności”.Cyt.za:tenże,Owymowieipoezji,w:Oświecenioliteraturze.Wypo-
wiedzipisarzypolskich1740-1800,oprac.T.Kostkiewiczowa,Z.Goliński,Warszawa1993,s.221.
18Novalis,Poetycyzmy,w:tegoż,UczniowiezSais.Prozaflozofczna-studia-fragmenty,
przeł.ioprac.J.Prokopiuk,Warszawa1984,s.201.
19Novalis,Anegdoty,tamże,s.237.
