Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
pierwotną,archaicznąwersjęludzkości,sązatemniejakonaszymiprzodkamiżyjącymi
współcześnie.HMamytuwięcdoczynieniazwariantemmituzłotegowiekuludzkościoraz
charakterystycznymdlamyślietnologicznej(iświadomościmitycznej)kojarzeniemodległościw
przestrzenizodległościąwczasie,tj.oddalonychmiejsczdawnymiczasamilubraczej
bezczasowością”(Węglarz1994,s.85).Ludyprymitywnepostrzeganojakorodzajpewnego
historycznegodokumentu,ucieleśnienielepszej,zdrowszejludzkości,atymsamymjakowzór
nadającykierunekdziałaniomzmierzającymdonaprawyeuropejskiegospołeczeństwa.
NaprzełomieXVIIIiXIXwiekutensammechanizmpostrzeganiaiusensownianiaHobcych”
przeniesionowbezpośrednisposóbnaeuropejskichchłopów.Uznano,żeskoroiprzedstawiciele
gminużyjąwsposóbprymitywny,niecywilizowany,ichzwyczajeprzypominająHpodpewnymi
względamiobyczajezarównoludówstarożytnych,jakipierwotnych,egzotycznych,ergokultura
ludujestarchaiczna,pierwotna,naturalna”(tamże,s.86).Reguły,wedługktórychpowstawałów
skonwencjonalizowanyobrazeuropejskiegochłopa,wzasadzienieróżniłysięodtych
stosowanychwcześniejprzezkolonizatorówwodniesieniudoodległychludów(por.Węglarz
1994,Libera1995).HNasi”,Hswojscy”chłopiokazywalisiętaksamoobcy,jakmieszkańcydalekich
krain(Węglarz1994,s.84).Przedewszystkimonitakżezamieszkiwaliobcyświat,wiejski,azatem
niemiejski,afakttenumieszczałichzdecydowaniepostronienatury,aniekultury.Ichrównież
charakteryzowałaHdzikość”,Hnaturalność”,życiewzgodziezotaczającąprzyrodą,costałosię
Hźródłemnobilitacjikulturnieoficjalnych,ludowości”(Libera1995,s.138).Oddalenieod
zepsutego,cywilizowanegocentrumgwarantowałotakpożądanąiposzukiwanąpierwotność,
którawtymprzypadkubyłamierzonaodległościąnietylkoczasowąiprzestrzenną,lecztakże
społeczną(tamże).
Romantycznachłopomania,choćogarnęławielekrajównaszegokontynentu,wpolskim
wydaniuodsamegopoczątkubyłasilniewarunkowanawzględamipolitycznymi.Jakpisze
StanisławWęglarz,złożyłysięnaniąHróżnorodneinspiracje:problemyhistoryczneinarodowe,
społeczneipolityczne,któremaskowanebyłypoczątkowocelaminaukowymi,apóźniej
estetycznymi.[...]Ideologialudoznawczabyłaprzezcałyczasnarodowejniewoliściślezwiązanaz
ideologiąnarodowo-wyzwoleńczą”(1994,s.87).Pierwsiludoznawcyamatorzy,polscyinteligenci
zmiast,podążajączapodszeptamiJohannaGottfriedaHerdera,ruszylinawieś,byHpod
strzechamiwiejskichchatiwopłotkachdworków”(tamże,s.88)odnaleźćnajprawdziwsze,
autentycznezabytkipolskiejkulturynarodowej.MiałysięonestaćHpierwiastkiemożywczym”dla
polskiejkultury,podstawądobudowaniajednościipoczucianarodowejtożsamościwkraju
pozbawionympaństwowości.Przedewszystkimchodziłowówczasostworzeniezjednoczonego
nowoczesnegonarodu,którywspólnymisiłamimiałwalczyćoniepodległość,coHwymagało
skonstruowanialegitymizującejgotradycjiwtakisposób,byodebraćznaczeniekonfliktowi
międzypanamiachłopami,którzymielitennaródipaństwotworzyć”(Klekot2014a,s.92).
Ludoznawcy,szukającowejprapolskościwśródmieszkańcówwsi,patrzącnanichidealistycznie
(amożelepiejbyłobypowiedziećHideacyjnie”),wybiórczo,iznajdującto,czegoszukali(a
kulturywiejskiej,wierząc,żeHprzemianaHgminu”,Hchłopów”,Hpospólstwa”wHpolskilud”H
dokonaH”cudu”,którywieszczyłKrasińskiwPsalmieMiłościH-piszeEwaKlekot(tamże,s.90).
Należychybaprzyjąć,żekierunekprzewidywanychskutkówdziałańludoznawcówmiałbyć
następujący:najpierwożywiąsiępolskakultura(naczelezliteraturączerpiącąztejludowej)i
sztuka,następnieodnowazapanujenapoluprzemianspołecznych,wkońcuzaśdotkniekwestii
politycznych.Polskiedziewiętnastowiecznepatrzenienakulturęrodzimejwsiłączyłowsobie
trzywpływającenasiebieiuzupełniającesiępostawy:romantyczną,patriotycznąi
pozytywistyczną.AnnaMalewska-Szałyginnazywapostawęówczesnychbadaczykulturyludowej
Hromantywizmem”,bozjednejstronyłączyłaonawsobieowewymienionewyżejromantyczne
ideałychłopskichapologetów,zdrugiejzaśzawierałaoświeceniowehasłaHnaprawy”życia
ciemnegogminu(2008,s.42).
14
