Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
PodhaledlaideiHromantywistycznych”okazałosięwXIXwiekuprawdziwymrajemzkilkuco
najmniejpowodów.Popierwsze,JohannGottfriedHerderwskazywał,żenajwiększeskupiska
reliktówpradawnej,archaicznejkulturynarodowejznajdująsięwmiejscachnajbardziej
izolowanych-naperyferiach.Podhalezdecydowaniepołożonebyłozdalaodcentrum
ówczesnego(polskiego)świata,dlategoteższybkouznanojezaHprzestrzeńjakościowoinną,
szczególniezamkniętąnazewnętrzne,niepożądanewpływy”(Radziszewska2009,s.36).
Rzeczywiściedolat20.XIXwiekuPodtatrzebyłoterenemmałoznanymichoć,jaktwierdzi
JaninaRadziszewska(tamże),odwystawieniawmarcu1794rokuwWarszawiewodewilu
WojciechaBogusławskiegopt.Cudmniemany,czyliKrakowiacyiGóraleregiontentrafiłdo
powszechnejświadomościpolskichelit,tojednakwciążtylkonieliczniśmiałkowiedecydowali
sięnadługąiniebezpiecznąpodróż,abydotrzećpodTatry.HOdległośćKraków-Zakopane
pokonywanowdwadni,znoclegiemwLubniulubZaborni.[...]Najniebezpieczniejszybył
odcinekzNowegoTargudoZakopanego,ponieważtrzebabyłokilkakrotniepokonywaćrzekę.W
bród”(Kroh2002,s.125).Coprawdapierwsiprzybyszezzachwytemopisywaliizachwalali
górskiekrajobrazy,anawet,jakStanisławStaszic,pierwszypolskibadaczTatr(Oziemiorodztwie
Karpatów,iinnychgórirówninPolski,1815),postulowalikoniecznośćuczynieniaznich
przedmiotuszerokozakrojonychbadań.ByćmożezresztąwskazówkiStaszicaprzyczyniłysiędo
tego,żekilkalatpoopublikowaniujegodziełakolejniposzukiwaczewrażeńcorazliczniej
decydowalisięnapodróżwTatry.
Wartozresztązauważyć,żewromantycznymświatopoglądziegóryjakotakiepełniłyjuż
wcześniejfunkcjęmiejscaszczególnego,idealnegodoodbywaniasamotnychwędrówek,
dającychmożliwośćHodnalezieniawsobienowych,nieznanychdotądwrażeń”(Radziszewska
2009,s.33).WszakAlpywtamtymczasiezostałyjużodkryteiopanowaneprzezeuropejskich
romantyków.Wkrótceokazałosię,żeikrajowepodróżemogąprzynieśćpodobnepodniety,a
możenawetlepsze,bospełniającejednocześniepatriotycznepostulaty,takiejakHpodkreślanie
związkówzOjczyzną,poznanienowychmiejsciludu[...],Hposiadacza”najcenniejszych
elementówrodzimejkultury”(tamże).Niemawątpliwości,żeodkrywcamiTatrstalisięwłaśnie
romantycywlatach20.XIXwiekui,jaktoromantycy,nietylkozachwycalisiętym,cozobaczyli,
aleczuliteżprzemożnąpotrzebępisaniaotym,wydająccoraztonowereportaże,gawędy,szkice
etnograficzneczypodróże.Towłaśnieoni,romantycyludomani,Hwkraczającnaodkrywany
teren,obszardziewiczy,nieskażonywpływamicywilizacji,bylipierwszymi,którzykreowalina
kartachswoichrelacjiokreślonepostacie,tworzącjednocześnieopisy,któreprzecieżwpłynęływ
dużymstopniunapóźniejszepostrzeganieopisywanegoludu”(Radziszewska2009,s.37).
DonajsłynniejszychpierwszychpiewcówPodhalanależelim.in.LudwikZejszner,WincentyPol
czyLudwikKamińskivelKamieński.Jednaknajbardziejznanym,atakżemającymnajwiększy
wpływnapóźniejszychpiszących,byłSewerynGoszczyńskiijegoDziennikpodróżydoTatrówz
1832roku.AntoniKrohpisze,żeGoszczyńskiwprowadziłGóralinietylkodopolskiejliteratury,
alewręczdonarodowejmitologii.Dziennik...toHutwórepokowy,gdyżodniegorozpoczęłasię
szczególnarolaTatriPodhalawkulturzepolskiej.Goszczyńskibyłzarównoreporterem,jaki
naukowcemipoetą,jegodziełotoniezastąpioneźródłoinformacji,aletakżeinspiracji
poetyckiej”(2002,s.120).Niewątpię,żecodopoetyckiejrolipismGoszczyńskiegoKrohmarację,
jeślijednaknazywaDziennik...Hniezastąpionymźródłeminformacji”,tonależałobysię
zastanowić:jakichinformacji?ZpewnościąnietychdotyczącychżyciaówczesnychGórali.
Wiadomo,żeGoszczyńskiniebyłszczególniezainteresowanybliższymikontaktamiz
podhalańskimgminem,podczasswojegokilkumiesięcznegopobytuwięcejczasuspędziłwwilli
Tetmajerówniżwgóralskichchałupach.Wszystko,copisałoGóralach,pochodziłozdrugiejręki
-zzasłyszanychopowieściianegdot.Jegopracaniespełniazatemżadnychwymogów
naukowości,aleteżniemusiałategoczynić,bowybierającsubiektywnąformędziennika,awięc
sprawozdaniazwyprawy,Goszczyńskibezkarniemógłprezentowaćswojewrażeniai,jaksądzę,
przekonania.Byćmożewłaśnieteprzekonania,zaktórymistaływażnedlainteligencjipolskiej
idee,dałyasumptdoformułowanianastępującychtreści:HGóralewyżsisąodmieszkańców
równinifizycznie,iumysłowo;ludzręczny,pojętny,zuchwały,zacięty,strasznywwojnie,
15
